Porady starej wyjadaczki dla młodych tłumaczy 27

The treacherous participle –  Imiesłów-zdrajca

Pokusa sięgania do present participle wszędzie tam, gdzie w języku polskim pojawia się rzeczownik odczasownikowy (rzeczownik odsłowny)  typu: prowadzenie, sprowadzenie, uwłaszczenie (po angielsku ta forma gramatyczna nazywa się the gerund) trapi wielu Polaków – użytkowników języka angielskiego. Tymczasem present participle użyty w roli rzeczownika pojawia się tylko w określonych kontekstach, i to przeważnie języka potocznego. W bardziej urzędowych kontekstach język angielski „preferuje” zdania podrzędne zamiast wyrażeń z present participle zastosowanego jako domniemany odpowiednik polskiego rzeczownika odczasownikowego. Co ciekawe, Polacy często posługują się w tłumaczeniu formą present participle nawet tam, gdzie w pierwotnym tekście polskim w ogóle nie było rzeczownika typu chwalenie, budowanie, gromadzenie. Oto kilka przykładów:

Polski tekst:

Jego poezja pamięta o tym, by chwalić istnienie, błogosławić niedoskonałemu światu i bez obawy śmieszności głosić, że to, co duchowe, jest niezbędne dla kultury.

Zdanie to przetłumaczono w taki sposób:

*In his poetry he keeps in mind praising what exists, blessing the imperfect world and emphasising, without the fear of being ridiculed, that the spiritual is essential in culture.

Widzimy, że present participle pojawił się tam, gdzie nawet nie było, „pokusy” w postaci rzeczownika odczasownikowego,  natomiast  istnienie zostało przetłumaczone jako what exists. W przekładzie ww. zdania nie musimy rezygnować z formy bezokolicznikowej (infinitive), jednak aby je zgrabnie przetłumaczyć można trochę zmodyfikować czasownik w orzeczeniu:

*In his poetry he never forgets to praise existence, bless the imperfect world and emphasise without the fear of being ridiculed that the spiritual is essential in culture.

W następnym przykładzie w polskim tekście rzeczowniki pochodne od form czasownikowych pojawiły się kilkakrotnie a „tłumacz” znów zastosował present participle, nie zawsze tam, gdzie można było. Zresztą przytrafiły się mu też inne, poważniejsze błędy (omawiane w poprzednich wpisach na tym blogu):

* The chairman of the Polish Historical Society Andrzej Chwalba suggested making the reunions more international by inviting the foreign scholars from different countries. It was only a partial success in 2004 mainly because the guests were not always able to speak Polish fluently enough and conducting the meeting in a few languages restricted the contact with the audience comprised in a great part from the Polish historians.  . . .The key role played the existence of infrastructure adjusted to the needs of such international congress in Kraków, especially the congress center having the class of Auditorium Maximum.

Polski tekst brzmiał:

*Prezes oddziału Polskiego Towarzystwa Historyków prof. Andrzej Chwalba zaproponował wówczas, by organizowanym od lat zjazdom polskich historyków nadać międzynarodowy charakter przez zapraszanie badaczy z różnych krajów. Udało się to w 2004 roku tylko w części,  między innymi dlatego, że zaproszeni goście nie zawsze byli w stanie posługiwać się dość biegle językiem polskim, a prowadzenie obrad w kilku językach ograniczało kontakt z publicznością, złożoną w dominującej części z historyków polskich. […] Istotną rolę odegrało też istnienie w Krakowie dostosowanej do potrzeb międzynarodowego kongresu infrastruktury, zwłaszcza centrum kongresowego klasy Auditorium Maximum.

Podświetlone na niebiesko formy present participle, użyte w tym tłumaczeniu należy zastąpić innymi rozwiązaniami, choć różny jest stopień ich nieadekwatności (pierwsze dwa są zbyt kolokwialne w tym kontekście i nie pasują pod względem stylistycznym; w trzecim wypadku mamy do czynienia z błędem składniowym). Natomiast wyrażenie by inviting jest zupełnie poprawne. A więc poprawiamy to, co trzeba poprawić:

*Professor Andrzej Chwalba, Chairman of the [Kraków] branch of the Polskie Towarzystwo Historyków (Association of Polish Historians),  suggested that  the reunions should be made more international by inviting foreign scholars from different countries. The first international meeting in 2004 was only partially successful,  mainly because some of the guests were not fluent enough in Polish,  and communication with the audience, which  consisted mostly of Polish historians, would have been hampered  if the meeting had been conducted in several languages.  . . . An important asset was the fact that Kraków has the right infrastructure for international congresses,  especially a facility  of the standard of the Auditorium Maximum.

Widzimy, że w pierwszym i drugim wypadku poprawa polega na zastąpieniu kolokwialnego present participle zdaniem podrzędnym. W amerykańskiej angielszczyźnie po suggested może wystąpić  tryb Subjunctive:

[he] suggested that  the reunions be made more international

W drugim wypadku present participle przekształcił się w rozbudowane zdanie warunkowe (third conditional), odpowiednie tu pod względem stylistycznym.

A teraz kolejny tekst (z historii Haiti), z dwiema próbami przekładu:

*[…] tezauryzacja bogactwa w nielicznych obcych, głównie francuskich, rękach nie pozwoliła na przełożenie tego stanu [dobrobytu] na kolorowych wyrobników w  latyfundiach i na plantacjach.  Eksport do metropolii wynosił ponad 200 milionów ówczesnych franków, co było sumą zawrotną. Próby wolnościowe ludności zagroziły Francji utratą owej „złotej żyły”.  Wszak ustawodawstwo francuskie  już wówczas nie sankcjonowało niewolnictwa czarnych (dekrety z 1792 i 1793 roku). Lecz całkowita abolicja na wyspie oznaczała również uwłaszczenie niedawnych niewolników na ziemi latyfundystów […]

*However, accumulating all the wealth by few (mainly Frenchmen) led to the condition in which non-white labourers working in large estates were poor. More than 200 million francs were being exported to the mother country, which was an exorbitant sum. Winning freedom in Haiti would have meant that France could have been deprived of its bonanza. Even at that time French law did not allow for black slaves (decrees from 1792 and 1793), however, total abolition of slavery on the island would have meant granting freehold to those who until recently had been slaves in large estates.

*However, the hoarding of goods by French invaders prevented the black plantation workers to grow rich on equal terms. The value of exported goods equalled 200 million contemporary franks which was a huge sum. The attempts of gaining liberty jeopardized the French possession of this “vein of gold”. In fact, according to the French law slavery was illegal (the French regulations from 1792 and 1793). However, the total abolition meant granting pieces of land, previously possessed by latifundium owners, to the former black slaves.

W obu przekładach znów mamy do czynienia z korzystaniem z present participle mniej poprawnie (niebieskie podświetlenia) lub bardziej poprawnie (podświetlenia „w paski”, jednak nie do przyjęcia w kontekście tego zdania; w tekście nieformalnym można napisać: French colonists hoarding all the goods prevented the black workers from… ) obok wyrażenia zupełnie do przyjęcia (podświetlone na żółto). I znowu poprawiamy zamieniając rzeczowniki odczasownikowe na rozbudowane zdania podrzędne lub na bardziej tu odpowiednie rzeczowniki. Oto pierwszy przekład poprawiony, w wersji z rzeczownikami oraz w wersji z rozbudowanymi zdaniami podrzędnymi:   

However, the accumulation  of all the wealth in the hands of a  few (mainly Frenchmen) led to the impoverishment of the  non-white labourers working on the large estates. More than 200 million francs were being exported [every year] to the mother country, which was an exorbitant sum. Freedom for the slaves of Haiti would have meant that France could be deprived of its bonanza / would have meant France losing this bonanza. Already at that time French law did not allow black slavery (on the grounds of the decrees of 1792 and 1793), however, the full abolition of slavery on the island would have meant economic emancipation / manumission of those who until recently had been slaves on the estates and a share in their former masters’ property.

However, the fact that all the wealth was being accumulated in the hands of a  few (mainly Frenchmen) led to the pauperisation of the  non-white labourers working on the large estates. More than 200 million francs were being exported [every year]  to the mother country, which was an exorbitant sum. France could have been deprived of its bonanza if the slaves of Haiti won their freedom. Already at that time French law did not allow black slavery (on the grounds of the decrees of 1792 and 1793), however, the full abolition of slavery on the island would have meant economic emancipation / manumission of those who until recently had been slaves on the estates, making them entitled to a share in their former masters’ property.

A teraz poprawka drugiego tłumaczenia, znów w dwóch wersjach:

However, the fact that the French colonists were keeping all the assets for themselves prevented the black plantation workers from enjoying a fair share of the proceeds. The value of goods exported to France  [every year]  equalled 200 million contemporary franks, which was a huge sum. The slaves’ attempts to gain their liberty jeopardized the French possession of this pot of gold. In fact, under French law slavery was illegal (on the grounds of the French decrees of 1792 and 1793). However, total abolition would have meant a right for the former black slaves  to own some of the land from the estates of their erstwhile masters.

However, the French colonists were keeping all the profit, which prevented the black plantation workers from benefiting. The value of goods exported to France  [every year] equalled 200 million contemporary franks, which was a huge sum. The prospect of liberty for the slaves jeopardized the French possession of this pot of gold. In fact, according to French law slavery was illegal (pursuant to the decrees of 1792 and 1793). However, total abolition would have entitled former black slaves to a share in the land previously in the exclusive possession of their former masters, the estate owners.