Jak tłumaczyć polskie formy bezosobowe w tekstach
naukowych
Śledzący
ten blog już się domyślają, jaka będzie odpowiedź na to pytanie. Oczywiście – angielskimi
czasownikami w stronie czynnej! Jednak pytanie nie jest trywialne, gdyż
przekładając polskie teksty naukowe, w których zazwyczaj intensywnie używa się
form takich, jak np.: zbadano, ustalono, stwierdzono, uważano, uznano –
tłumacze nagminnie, notorycznie i
kurczowo trzymają się form bezosobowych: it was confirmed, it was determined, it was observed, it was believed, it was
assumed, a nawet *it was researched!
A
przecież można – i należy! – korzystać z form osobowych (I, you, we, he/she/it/they)
czasowników w stronie czynnej:
we confirmed, we determined, we observed, some scientists believed,
earlier researchers had assumed, Dr. X’s team carried out a research project
Aby przekonać wątpiących, że tak właśnie jest, poniżej
podaję pełny tekst abstraktu pracy naukowej. Tekst ten – jak również wiele
innych podobnych – można znaleźć w sieci.
Ilustrują one, jak można tłumaczyć polskie formułki typu stwierdzono, ustalono, zwrócono uwagę. Nie znaczy
to, że w anglojęzycznych tekstach naukowych powinny występować tylko i
wyłącznie czynne formy czasownika, lecz że pojawiają się obok czasowników w stronie
biernej o wiele częściej, niż się niektórym polskim tłumaczom wydaje:
Eliza Li Shang Fong, Salah-Eddine
Lamhamedi-Cherradi, Emily Burdett et al.,
Modeling Ewing sarcoma tumors in vitro with 3D scaffolds
PNAS vol. 110 no. 16 (2013)
Abstract
The pronounced biological influence of the tumor microenvironment on cancer
progression and metastasis has gained increased recognition over the past
decade, yet most preclinical antineoplastic drug testing is still reliant on
conventional 2D cell culture systems. Although monolayer cultures recapitulate
some of the phenotypic traits observed clinically, they are limited in their
ability to model the full range of microenvironmental cues, such as ones
elicited by 3D cell–cell and cell–extracellular matrix interactions. To address
these shortcomings, we
established an ex vivo 3D Ewing sarcoma model that closely mimics the
morphology, growth kinetics, and protein expression profile of human tumors. We observed that Ewing
sarcoma cells cultured in porous 3D electrospun poly(ε-caprolactone) scaffolds not only were more resistant to traditional
cytotoxic drugs than were cells in 2D monolayer culture but also exhibited
remarkable differences in the expression pattern of the insulin-like growth
factor-1 receptor/mammalian target of rapamycin pathway. This 3D model of the
bone microenvironment may have broad applicability for mechanistic studies of
bone sarcomas and exhibits the potential to augment preclinical evaluation of
antineoplastic drug candidates for these malignancies.
http://www.pnas.org/content/110/16/6500
- accessed 18 July 2013
A teraz trzy przykłady
polskich tekstów o charakterze naukowym z tłumaczeniem na język angielski:
Grodzisko Wały Królewskie w Trzcinicy
Miejsce to owiane legendami od wieków nazywane jest Wałami Królewskimi.
Położone jest tuż nad płaskim dnem doliny rzeki Ropy (szer. geograficzna
49º44′00″; dług. geograficzna 21º25′53″). Wzgórze z grodziskiem, o bardzo
stromych zboczach nachylonych pod kątem 20-40º wznosi się prawie 30 m ponad otaczające je z
trzech stron doliny. Stanowisko należy do najważniejszych zabytków
archeologicznych w Polsce. Wpisane jest do rejestru zabytków. W początkach XIX
wieku odkryto tu 3
bożyszcza pogańskie. Na miejsce to badacze starożytności zwrócili
szczególniejszą uwagę w XX wieku, a prace wykopaliskowe prowadzono tu wielokrotnie. Pierwsze
profesjonalne badania przeprowadziła Karpacka Ekspedycja Archeologiczna
kierowana przez A. Żakiego w 1957 roku. W 1958 i 1962 roku prowadził tu badania
wykopaliskowe archeolog A. Kunysz. Potwierdzono istnienie grodziska wczesnośredniowiecznego i odkryto zabytki, które datowano na inne okresy
pradziejów. Obecność wśród nich fragmentów ceramiki kultury mierzanowickiej
stwierdził później M. Parczewski, a kultury Otomani-Füzesabony J. Gancarski.
Sławę Trzcinicy i rewelacyjne wyniki naukowe przyniosły badania prowadzone
przez J. Gancarskiego w latach 1991-1998, 2005-2009. Objęły one łącznie ponad
20 arów powierzchni obiektu i miały charakter interdyscyplinarny.
The Royal Earthworks hillfort at Trzcinica
For centuries
this legendary place has been known as the Royal Earthworks. Situated on a
steep promontory over the flat bottom of the Ropa Valley (latitude 49º44′00″;
longitude 21º25′53″) and with a gradient of 20-40º on its precipitous slopes,
the elevation and hillfort at its crest rise over 30 m above the lowland
surrounding it on three sides. This is one of the principal archaeological
sites in Poland and has been entered in the national register of historic
monuments. In the early 19th century three pagan idols were discovered here. In
the 20th century scholars of antiquities turned their attention to
Trzcinica and numerous archaeological excavations were conducted here. The first fully professional
research project was carried out in 1957, by the Carpathian Archaeological
Expedition led by Andrzej Żaki. Further excavations were conducted in 1958 and
1962 by the archaeologist A. Kunysz, who confirmed the presence of an Early Mediaeval hillfort and discovered artefacts dated to
other, prehistoric periods. Later M. Parczewski identified some of the
ceramic finds as belonging to the
Mierzanowice Culture. But it was not
until the turn of the century that a series of sensational discoveries was made
which brought Trzcinica its fame, in research accomplished in 1991-1998 and
2005-2009 under the leadership of Jan Gancarski, who confirmed the presence of
artefacts belonging to the Otomani-Füzesabony Culture. Gancarski’s interdisciplinary projects covered an area of over 20 ares.
Jest to obiekt, o szczególnej wartości historycznej i
kulturowej. Naturalna niedostępność chroniła go przed zniszczeniem. Odkryto tu najstarsze osady
obronne z dotąd znanych w Polsce i stwierdzono pierwsze ślady oddziaływania cywilizacji
anatolijsko-bałkańskiej na tereny ziem polskich. Jest to też jedno z
najstarszych i najlepiej zachowanych grodzisk słowiańskich (770 - 1031 r. n.
e.) zajmujące prawie 3,5 ha
powierzchni. Wały obronne licząc od podstawy nasypów dochodzą jeszcze dzisiaj
do 10 metrów wysokości.
This is a site
of paramount importance historically and culturally. Its natural barriers to
easy access protected it against destruction. The defensive settlements which Gancarski and his team discovered here are the
oldest found hitherto in Poland, with the earliest signs of influence of the
Anatolian-Balkan Civilisation. The site is also the location of one of the
oldest and best preserved Slavonic hillforts (770 - 1031 AD), stretching over
an area of nearly 3.5 hectares. There are surviving defensive earthworks around
it which still rise to an impressive height of up to 10 m.
W trakcie badań w Trzcinicy odkryto ponad 160 tysięcy zabytków archeologicznych
i przebadano konstrukcje obronne. Znaleziono duże ilości glinianych naczyń oraz inne wyroby z ceramiki.
Odkryto liczne
przedmioty kościane i rogowe, kamienne i krzemienne, unikalne zabytki z brązu i
żelaza. Znaleziono
dowody dalekosiężnych kontaktów. Odkryto przedmioty kultu, wytwory sztuki pradziejowej, narzędzia,
broń i ozdoby. Uzyskano
wiele danych dotyczących chronologii badanych osad oraz gospodarki i środowiska
naturalnego. Niezwykle cenny okazał się srebrny skarb wczesnośredniowieczny,
składający się z monet, różnego rodzaju ozdób, kawałków srebra i unikalnego
okucia pochwy miecza. Przez cały okres funkcjonowania obiektu obronnego w
Trzcinicy nakładały się tu i łączyły różnorodne wpływy kulturowe. Dokonane
odkrycia przyniosły wiele nowych danych dla poznania początków epoki brązu w
tej części Europy oraz wczesnośredniowiecznych grodzisk słowiańskich.
In the course of the
latest excavations at Trzcinica we discovered over 160 thousand archaeological artefacts and
examined the defences. We
found numerous artefacts made of bone and horn, stone and flint, along
with unique items in bronze and iron. We came across evidence that the settlement enjoyed contacts with
very distant places. We
discovered items connected with religious worship, prehistoric artworks,
tools, weapons, and ornaments. We
obtained invaluable information on the chronology of these settlements,
their economies and natural environment. We found a rare Early Mediaeval treasure of silver,
consisting of coins, a variety of
ornaments, pieces of silver and a rare trimming from the scabbard of a sword. We have been able to show how
diverse cultural influences met and mingled at this defensive site throughout
the entire period of its operations. Our discoveries have brought a lot of new data for the Early
Bronze Age in this part of Europe, and for Early Mediaeval Slavonic hillforts.
Kolejny przykład pochodzi ze wstępu do monografii
naukowej:
Aby jednak przedstawić
zasadę
proporcjonalności w ten właśnie sposób, nie można było się ograniczyć do rozpatrywania jej
wyłącznie w dominującym współcześnie kontekście constitutional review, które
rozwinęło się dopiero w drugiej połowie XX w. Dlatego zdecydowano się włączyć do zakresu badań cały
historyczny rozwoju instytucji, które na wcześniejszych etapach kształtowania
się nowoczesnego państwa pełniły analogiczną funkcję, umożliwiając ograniczoną
kontrolę władzy dyskrecjonalnej.
But
to present the principle of
proportionality in this way called
for more than just its discussion within the framework of a
constitutional review as available in those times. It was not until the latter
half of the 20th century that the constitutional review developed
sufficiently to make this feasible. Hence I decided to incorporate an examination of the
entire historical evolution of the institutions which had performed an
analogous function at the earlier stages in the development of the modern
state, enabling the control of the discretionary authority.
Prześledzenie tego procesu wymagało syntetycznego
zarysowania rozwoju nowoczesnej teorii politycznej ujmowanej z punktu widzenia
mechanizmów sądowej kontroli nad działaniami władzy. Chciano w ten sposób ukazać sposób, w jaki
podstawowe elementy nowoczesnej teorii politycznej znajdowały swój wyraz w
rozwoju życia społecznego i kształcie konkretnych instytucji prawnych. Właśnie
w kontekście tych procesów społecznych towarzyszących rozwojowi doktryny państwa
prawnego oraz w wyniku wykształcenia się i funkcjonowania konkretnych
instytucji prawnych, zasada proporcjonalności nie tylko mogła, ale wręcz
musiała się wykształcić. Jednocześnie starano się ukazywać głębokie uwarunkowanie tych procesów treściami
filozoficznymi i tutaj też
sytuuje się przewodni
motyw tej książki. Chce ona ukazać to, jak głęboko, rozwój nowoczesnych
i ponowoczesnych instytucji życia społecznego uwarunkowany jest treściami
filozoficznymi, które determinują ich kształt i sposób funkcjonowania –
niekiedy nawet wbrew intencjom ich twórców.
Scrutiny of this process
called for a synthetic overview of the modern political theory from the aspect
of the mechanisms for the forensic control of the doings of authority. I have adopted this strategy to show
the way in which the fundamental components of modern political theory have
been expressed in the development of public life and in the shape of specific
law and justice institutions. It was precisely within the context of the social
processes attending the development of the law-state (Rechtsstaat) doctrine, and in outcome of the emergence and
operation of specific institutions of law and justice that the principle of
proportionality could, and indeed was bound to take shape. At the same time I have tried to show the
deep-rooted setting of these processes in philosophical concepts, and this will be my leading motif in this book. My
aim is to show how profoundly the growth of the modern and postmodern
institutions of public life have been conditioned by ideas drawn from
philosophy, which have determined the shape of public institutions and the way
they work today – indeed sometimes against the wishes of their creators.
I wreszcie ostatni przykład:
Kiedy August
wyznaczył owego Ariobarzanesa królem Medów? Sprawę wielokrotnie badano, ale odpowiedzi są
rozbieżne. Analizy historyczne okresu są utrudnione z powodu użycia tych samych
imion, tj. Artavasdes oraz Ariobarzanes, w tym samym czasie przez kilka różnych
osobistości z Medii oraz Armenii.
When did
Augustus make Ariobarzanes king of the Medes? The question has been addressed many
times, but the answers to it have been diverse. Historical scrutiny of the
period is hedged with difficulties arising due to the coincidence of the names Artavasdes
and Ariobarzanes, referring to several individuals active and flourishing
concurrently in Media and Armenia.
Użycie
tytułu królewskiego przed imieniem sugeruje, że Ariobarzanes już wcześniej
gdzieś panował. Alternatywnie można
przypuszczać, że był królem w okresie, gdy spisywano RGDA
w latach 9-13 AD, i tak też go określono retrospektywnie, przyjmując punkt widzenia autora Res Gestae.
The use of the regal title with the name suggests that Ariobarzanes was
already a king prior to his installation in Armenia. Alternatively we may conjecture that he had
already been a king in the years when the RGDA
were compiled, 9-13
AD, and that is how he has
beeen referred to in retrospect, from the point of view of the author of
the RGDA.
Poza
tym, jak już wspominano,
ingerencje Partów w sprawy Armenii, mające miejsce u schyłku panowania Fraatesa
IV, od ok. 8-7 BC, i idące pełną parą za Phraatakesa, implikują, że Arsakidzi w
pełni kontrolowali Medię Atropatene.
Moreover, as I have already said, the Parthian
interventions in Armenian affairs that
occurred towards the close of the reign of Phraates IV starting from around 8-7
BC and vigorously continued under Phraatakes imply that the Arsacids must have
been in full control of Media Atropatene at the time.
Zwłaszcza nieszczęsne
wyrażenie jak już wspominano bywa nagminnie tłumaczone jako: * as
has been said / written zamiast: as I have said /
written.
No comments:
Post a Comment