NOWA
SERIA
Kultura w przekładzie – przekład w kulturze
Culture in translation – translation in culture
Po ostatnim wpisie na blogu stała się rzecz
bezprecedensowa, która mnie bardzo ucieszyła – wywiązała się żywa dyskusja na „fb”
dotycząca jednej z moich sugestii, a mianowicie – jak tłumaczyć gminę,
czyli co robić, gdy w tekście do tłumaczenia pojawia się słowo gmina. Jedna
z moich porad, najwidoczniej przeze mnie potraktowana zbyt skrótowo i pobieżnie,
wywołała lawinę komentarzy od kolegów i koleżanek – tłumaczy. Ich zdania często
się nie zgadzały (zupełnie, częściowo, lub tylko pozornie) z moją opinią, z czego
się bardzo cieszę, bo świadczy o krytycznym i twórczym odbiorze tego, co piszę oraz – co mam zamiar w tym wpisie zilustrować –
o różnym, szerokim zakresie tekstów do tłumaczenia i doświadczeń
translatorskich. Obiecałam zająć się dyskutowanym problemem w następnym wpisie,
więc zabieram się do odpowiedzi. Najpierw przypomnę fragment wpisu, który tak
Państwa zainspirował, potem będę się tłumaczyć z swoich tłumaczeń – rozmaitych rozwiązań
tego problemu, którymi się posługiwałam w swoich przekładach w ciągu ostatnich kilku
lat. Jak się Państwo za chwilę przekonają, są one różne w zależności od
kontekstu i przeznaczenia tłumaczonego tekstu. A zatem z całą pewnością odmienne
propozycje podawane przez Koleżanki i Kolegów niewątpliwie mogą funkcjonować w
odpowiednim kontekście i świadczą o wielości i różnorodności typów tekstów,
które tłumaczymy.
Oto „inkryminowany” fragment:
Gmina – gmina miejska, gmina
wiejska. Wyraz gmina w nazwach własnych
polskich jednostek terytorialnych nie może być dowolnie tłumaczony jako np. district (bo dlaczego nie area
lub region czy
neighbo(u)rhood?), musi się pojawić w nazwie własnej, ewentualnie obok
„wspierającego” rzeczownika pospolitego district.
Przykład: Gmina Miejska Kraków – The Municipal Gmina District of Kraków. Analogicznie:
Powiat Kraków – The
Powiat District of Kraków; oraz Starostwo Kraków
– The Starosty /Starosty District of Kraków (w
tym wypadku istnieje wyraz zanglizowany); województwo tłumaczymy jako V/voivodeship (tu też mamy termin, który znajdziemy w
dużych słownikach). Oczywiście w tłumaczeniu przysięgłym dokumentów muszą
zostać nazwy własne w formie oryginalnej (czyli nie tłumaczymy ich; możemy
ewentualnie podać określenie opisowe w klamrach kwadratowych). Natomiast jeśli
wyraz gmina występuje jako rzeczownik pospolity
odnoszący się do samorządu, możemy go oddać jako local
authority, local government, local community. Władze
terytorialne (wojewódzkie, regionu) –
territorial (voivodeship/ regional) government. Gmina
żydowska po angielsku, to (a/the local) Jewish community.
Kontrowersyjnym rozwiązaniem okazała się
propozycja łączenia polskiej jednostki leksykalnej gmina (a właściwie – zapożyczonej z
niemieckiego Gemeinde)
z angielskimi (district,
council, authority itd.). Chodziło mi przede wszystkim o możliwość właściwej
identyfikacji typu urzędu (gminy a nie np. powiatu) przez odbiorcę, czyli o
niepomijanie wyrazu gmina. Niektórych Czytelników raziło „mieszanie”
wyrazów zapożyczonych z języka polskiego z wyrazami „angielskimi” (które wyrazy
z powyższych są „angielskie”? bo mnie się wydaje, że wszystkie trzy: district, council,
authority – pochodzą z łaciny, znalazły się w języku „angielskim”
albo na skutek bezpośredniego zapożyczenia z łaciny, albo przez średniowieczny francuski).
Pragnę przypomnieć, że język angielski, będąc obecnie środkiem tzw. komunikacji
globalnej, nie tylko wywiera ogromny wpływ na inne języki (m.in. na polski),
ale także sam przyjmuje i codziennie wzbogaca się o ogromną rzekę nowych słów, zapożyczonych
z różnych innych języków. Bez spełnienia tego warunku nie mógłby nawet
pretendować do roli dzisiejszej lingua franca. Może też absorbować wyrazy zapożyczone
z polszczyzny, dla określenia polskich realiów. Czy tak będzie robił –
skutecznie i zrozumiale – zależy w znacznym stopniu od tłumaczy. Od ponad 20
lat mamy okazję (niekiedy nawet nieuniknioną konieczność) do wyrażania treści
specyficznych dla naszej polskiej rzeczywistości w języku angielskim i czasami,
aby to zadanie dobrze wykonać warto się odważyć na hybrydy, „dziwolągi”, które niektórych
z Państwa zaskoczyły a być może nawet zraziły.
Przeglądając swoją działalność
translatorską z ostatnich lat pod kątem hasła gmina, stwierdziłam, że różnie ten
wyraz tłumaczyłam, w zależności od kontekstu i potrzeb odbiorcy.
Zacznijmy od sytuacji, kiedy problem niejako sam się rozwiązuje,
ponieważ wyraz gmina
występuje jako rzeczownik pospolity. Oto fragment tekstu i tłumaczenia z
poprzedniego wpisu:
Corocznie z budżetu
państwa i gminy miejskiej przeznaczane są znaczące środki na prace
konserwatorskie krakowskich zabytków.
Every year considerable
funds from central and
local government are spent on the conservation of Kraków’s historic sites.
Natomiast w jednej z wcześniejszych porad trafił się taki wpis i wówczas
jakoś nie spowodował pospolitego ruszenia. Jednak mamy tu do czynienia z innym kontekstem: w przeciwieństwie do eseju p.
Dziedzica o Krakowie, fragment ten pochodzi z samorządowego sprawozdania:
W uchwale rady gminy o
programie współpracy z organizacjami pozarządowymi stwierdza się, że w budżecie są
zarezerwowane środki na współpracę.
The resolution passed/adopted by
the local gmina council on co-operation with NGOs [= non-government
organisations] says/states/confirms/declares
that funds have been reserved/ put aside for such activities.
Wykonuję też tłumaczenia,
które występują dwujęzycznie z tekstem oryginalnym, albo w równoległych
szpaltach, albo na kolejnych stronach tego samego dokumentu. Do tej kategorii
należą m.in. tłumaczenia suplementów do dyplomów absolwentów UJ, którzy często
podają informacje o tzw. „osiągnieciach indywidualnych” – np. o stypendiach, z których
korzystali i od kogo je otrzymali. Ewentualnymi odbiorcami takich informacji,
oprócz samego zainteresowanego, mogą być potencjalni pracodawcy zagraniczni:
Stypendium Wójta Gminy Zabierzów
od 1.10.2009 r. do 30. 09.2010
r.
Scholarship
awarded by the administrative officer of the Gmina District of Zabierzów, 1
October 2009 – 30 September 2010
Nieraz są sytuacje,
kiedy określenie konkretnej gminy występuje jako informacja istotna ale jednak
drugorzędna. Takim przypadkiem jest szczegół z biografii św. siostry Faustyny,
podany w jednym z przypisów oraz w kalendarium jej życia w Dzienniczku. Wiadomość dotyczy okresu przed wstąpieniem do zakonu i
można powiedzieć, że jest incydentalna w stosunku do głównej treści Dzienniczka – mistycznych doświadczeń s.
Faustyny. Niemniej jednak nie jest obojętna, gdyż umiejscawia wydarzenia w konkretnej
historycznej rzeczywistości:
Przypis:
Aldona
Lipszycowa mieszkała wówczas w Ostrówku, gmina Kłembów; pow. Radzymin (więcej:
patrz przypisy końcowe).
Aldona Lipszycowa, who lived at the time at
Ostrówek, in the Gmina District of Kłembów, Powiat District of Radzymin (for
more see the notes at the back of this book).
Z Kalendarium:
VII 1924 – Wyjazd Heleny Kowalskiej
do Warszawy w celu wstąpienia do klasztoru. Praca u Aldony Lipszycowej w
Ostrówku, gmina Kłęmbów.
July 1924 – [Helena Kowalska] Leaves for Warsaw to
enter a convent.
Works
for Aldona Lipszycowa at Ostrówek in the Gmina District of Klembów.
Od lat tłumaczę różne
teksty dla archeologów, gdzie określenia jednostek samorządowych występują
bardzo często w kontekście geograficznym, odnoszącym się m.in. do lokalizacji
obiektów i stanowisk archeologicznych, zwłaszcza w podpisach do map, rysunków i
zdjęć. Nieraz są to konteksty międzynarodowe, bo archeolodzy prowadzą swe
badania w współpracy z kolegami zagranicą (np. z Czechami). Z taką sytuacją
mamy do czynienia w następnym przykładzie:
Podpisy do rycin
Ryc. 1. Rozmieszczenie
stanowisk archeologicznych z Górnego Śląska z uwzględnionymi w tekście pewnymi
i domniemanymi zabytkami o południowych nawiązaniach kulturowych. a –
schematyczny zasięg Górnego Śląsku w szerokim, ahistorycznym ujęciu. 1.
Bielsko-Biała, gm. loco, stan. 25; 2.
Chorula, gm. loco, stan. 8; 3.
Chrzelice, gm. Biała, stan. 1; 4. Cisek, gm. loco, stan. 4[+29?]; 5. Dobrzeń Mały, gm. Dobrzeń Wielki, stan. 8; 6.
Gliwice-Czechowice, gm. Gliwice, stan. 8; 7. Głogówek, gm. loco, stan. 1; 8. Izbicko, gm. loco,
stan. 2; 9. Kamieniec, gm. Zbrosławice, stan. 2; 10. Kończyce Małe, gm.
Zebrzydowice, stan. II; 11. Lubomia, gm. loco, stan. 1; 12. Piechocice, gm.
Korfantów, stan. 2; 13. Pietrowice Wielkie, gm. loco, stan. 8; 14. Syrynia, gm.
Lubomia, stan. 1; 15. Ściborzyce Wielkie, gm. Kietrz; 16. Źlinice, gm.
Prószków, stan. 1; 17. Hradec n.
Moravicí, okr. Opava; 18. Hrozová, okr. Bruntál; 19. Chotěbuz-Podobora,
okr. Karviná; 20. Opava-Kylešovice, okr. Opava; 21. Opava-Malé Hoštice, okr.
Opava; 22. Slezské Rudoltice/Víno, okr. Bruntál; 23. Stěbořice stan. Háj, okr. Opava
Fig. 1. Distribution of
archaeological sites in Upper Silesia with discoveries of artefacts showing
certain or presumable southern cultural influences (as discussed in the
article). a – schematic extent of Upper Silesia (non-historical
perspective) 1. Bielsko-Biała,
Site 25; 2. Chorula, Site 8; 3.
Chrzelice, Gmina District of Biała, Site 1; 4. Cisek, Site 4[+29?]; 5. Dobrzeń
Mały, Gmina District of Dobrzeń Wielki, Site 8; 6. Gliwice-Czechowice, Gmina
District of Gliwice, Site 8; 7. Głogówek, Site 1; 8. Izbicko, Site 2; 9.
Kamieniec, Gmina District of Zbrosławice, Site 2; 10. Kończyce Małe, Gmina
District of Zebrzydowice, Site II; 11. Lubomia, Site 1; 12. Piechocice, Gmina
District of Korfantów, Site 2; 13. Pietrowice Wielkie, Site 8; 14. Syrynia,
Gmina District of Lubomia, Site 1; 15. Ściborzyce Wielkie, Gmina District of
Kietrz; 16. Źlinice,
Gmina District of Prószków, Site 1; 17. Hradec
n. Moravicí, Okres District of Opava; 18. Hrozová, Okres District of
Bruntál; 19. Chotěbuz-Podobora, Okres District of Karviná; 20.
Opava-Kylešovice, Okres District of Opava; 21. Opava-Malé Hoštice, okr. Opava; 22.
Slezské Rudoltice/Víno, Okres District of Bruntál; 23. Stěbořice,
Site Háj, Okres District of Opava.
[ z artykułu naukowego E.M.
Foltyn, Południowe elementy kulturowe we
wczesnośredniowiecznych materiałach archeologicznych z Górnego Śląska (VII-X
wiek). Z historii badań (I) Southern Cultural Elements in the Early Medieval
Archaeological Materials from Upper Silesia (7th-10th
c.). Some Research History
(I)]
W innych tekstach archeologicznych
określenie gmina
występuje w odniesieniu do samorządów sponsorujących różne imprezy lokalne:
Samorząd
gminny, główny organizator
„Dymarek” od roku 1998, identyfikuje się z marką imprezy i jej tradycjami,
m.in. poprzez budowę ze środków własnych i pozyskanych z Unii Europejskiej
infrastruktury służącej prezentacjom. Powstała ona w większości w oparciu o
koncepcję przygotowaną przez członków ŚSDP i została nazwana „Centrum
Archeologiczno-Kulturowym” w Nowej Słupi.
Gmina
Nowa Słupia i Gminny Ośrodek Kultury w Nowej
Słupi z siedzibą w Rudkach przygotowała w ramach XLV „Dymarek
Świętokrzyskich” dwa koncerty zespołów rockowych – „Wilki” i „Lady Pank”, które
odbyły się poza terenem Centrum na scenie na zboczu Łysej Góry i adresowane
były głównie do lokalnego odbiorcy.
The local gmina authority, which has been the chief organiser of
the Dymarki event since 1998, has expressed its support by financing the
building of facilities for Dymarki from its own resources and EU funds.
The local gmina authority of Nowa Słupia and the Rudki branch of
the local cultural centre organised two rock music concerts performed by the
Polish groups Lady Pank and Wilki, which were held for local fans during the
Dymarki festival on the slopes of Łysa Góra Mountain (not on the premises of
the Archaeological and Cultural Centre).
[A. Przychodni, Świętokrzyskie Centrum Archeologii Doświadczalnej w Nowej
Słupi jako miejsce realizacji projektu
„Człowiek i Żelazo w pierwszych wiekach naszej ery” szansą na rozwój
archeoturystyki na Kielecczyźnie. Streszczenie
The Nowa Słupia
Centre for Experimental Archaeology and Its Project on Man and Iron in the
First Centuries AD: An Opportunity for the Development of Archaeo-Tourism in
the Kielce Region. Summary]
Wreszcie wyraz gmina występuje
także w znaczeniu: gmina żydowska oraz gmina chrześcijańska:
Dzieje Kartaginy – fenickiego
miasta w kontekście ich wpływu na opis chrześcijańskiej gminy zawarty w pismach
Tertuliana
The History of the Phoenician City of
Carthage in the Context
of Its Influence on Tertullian’s
Description of the Local Christian Community [tytuł pracy naukowej M. Bieniek]
U progu ery autonomicznej do pierwszych instytucji, w których podjęto
problem statusu prawnego Żydów należał Galicyjski Sejm Krajowy. W trakcie
pierwszej kadencji Sejmu Krajowego ludność żydowską reprezentowało czterech
posłów: Szymon Samelsohn z Krakowa, Marek Dubs ze Lwowa, Majer Kallier z Brodów
oraz Łazarz Dubs z Kołomyi. Zgłosili oni wniosek o równouprawnienie Żydów,
aczkolwiek nie spotkali się ze zrozumieniem ze strony posłów polskich. Po raz
kolejny temat ten został wywołany przy okazji debaty nad statutami miast.
Inspirację w tym względzie stanowiła wydana w Austrii 5 marca 1862 roku ustawa
ogólnopaństwowa zakładająca przygotowanie statutów, przede wszystkim dla miast
stołecznych. Co ważne, ustawa nie przewidywała żadnych ograniczeń wyznaniowych.
Postulat ograniczenia czynnego i biernego prawa wyborczego dla Żydów wyszedł z
polskich kół politycznych. Spośród rozmaitych uzasadnień dla rugowania Żydów z
samorządów miejskich, do częściej przywoływanych należało to, że posiadali oni własne kahały (gminy), w
których mogli załatwiać wszelkie swoje sprawy. [Ł.T. Sroka, Relacje polsko - żydowskie w Radzie Miasta
Lwowa w okresie autonomii galicyjskiej 1870-1914]
One of the first institutions to address the question of the
legal status of the Jews at the beginning of the period of Galician Autonomy
was the provincial parliament (der
Galizische Landtag ). During its first term Jews were represented by four
deputies, Szymon Samelsohn of Kraków, Marek Dubs of Lwów, Majer Kallier of
Brody (now Brodi, Ukraine), and Łazarz Dubs of Kołomyja (now Kolomiya,
Ukraine), who lodged a motion calling for Jewish emancipation. But the response
from the Polish deputies was not supportive . The matter was raised again during the debate
on municipal statutes, which was prompted by the issue of the Act of 5th
March 1862 for the compilation of municipal statutes in the whole of the
Habsburg empire, especial in the provincial capitals. The act did not legislate
any restrictions concerning religion. The postulate to limit the rights of
Jewish voters and candidates standing for election was put forward by Polish
politicians. The Ukrainian deputies held the same position. One of the reasons
given for keeping Jews out of municipal councils was that they had their own community councils, the qahals, to deal with their
affairs, hence representation on municipal councils would have meant dealing
with the same problems for a second time for them, or with problems which they
could handle in their own communities. [Polish-Jewish
Relations in the Municipal Council of
the City of Lwów during the Galician Autonomy Period, 1870-1914]
Na koniec zagadka-zabawa. Obrazki zamieszczone poniżej dostaje tłumacz z
poleceniem, że ma przełożyć hasło na język angielski w celach promocyjnych…
No comments:
Post a Comment