Saturday 1 June 2013

Porady starej wyjadaczki dla młodych tłumaczy 23



Jak zauważyliśmy w poprzednim wpisie, niekiedy zdarzają się sytuacje, kiedy zarówno użycie czasu Present Simple, jak i Present Continuous można uznać za poprawne pod względem struktury składniowej. Jednak czasami różnią się pod względem implikacji kontekstowej – inaczej „punktu obserwacji”. Oto przykład, tekst przeznaczony dla turystów zwiedzających Kraków:

Spacer po Krakowie
Proponujemy Państwu nietypową trasę wycieczkową – jest nią spacer po Krakowie tak zwaną Drogą Królewską, dzięki której poznamy najsłynniejsze krakowskie zabytki.
Droga Królewska zaczyna się przy kościele św. Floriana przy placu Matejki, potem prowadzi przez Barbakan, bramę Floriańską, ulicę Floriańską na Rynek Główny. Rynek obejdziemy ruchem przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Następnie zwiedzimy kościół Mariacki, pomnik Mickiewicza i Sukiennice, potem wieżę ratuszową i kościół św. Wojciecha. Z Rynku wejdziemy w ulicę Grodzką, którą dojdziemy aż do Wzgórza Wawelskiego. Będziemy mogli wybrać też spacer ulicą Kanoniczą – równoległą do Grodzkiej, która również doprowadzi nas do Wawelu.
Na początek trochę historii. Stołeczne Królewskie Miasto Kraków to jedno z najstarszych miast Polski, o ponad tysiącletniej historii, wysokich walorach kulturowych i architektonicznych. W przeszłości Kraków odgrywał rolę administracyjnej stolicy państwa i siedziby władców Polski.
[…] Proponowana trasa spaceru pozwoli nam w pełni podziwiać tę perłę urbanistyki.
Droga Królewska zaczyna się w kościele św. Floriana przy Placu Matejki, gdzie Rektor wraz z Senatem Uniwersytetu witali niegdyś nowego króla. Lokalizację tej uniwersyteckiej kolegiaty legenda łączy ze sprowadzeniem relikwii św. Floriana do Polski. Według tradycji w tym miejscu w 1184 roku stanęły woły wiozące szczątki świętego i nie ruszyły dopóty, dopóki nie zdecydowano się postawić tam świątyni dedykowanej temu męczennikowi.
Z kościoła świętego Floriana udajemy się w stronę Barbakanu i resztek dawnych fortyfikacji miejskich.[...]
Z Barbakanu przechodzimy w stronę Bramy Floriańskiej (Bramy św. Floriana), która pochodzi z początku XIV wieku. Liczy od gałki hełmu 34,5 m wysokości. Nad bramą wejściową znajdował się kiedyś orzeł zastąpiony w 1882 r. orłem piastowskim wykonanym przez Zygmunta Langmana według projektu Jana Matejki. Wewnątrz znajduje się klasycystyczny ołtarz z początku XIX w. z późnobarokową kopią cudownego obrazu Matki Boskiej Piaskowej. Od strony miasta widnieje płaskorzeźba z XVIII wieku wyobrażająca św. Floriana. Przy portalu bramnym do dziś zachowały się też prowadnice na kratę.
My jednak ruszamy w drugą stronę. Po minięciu Bramy wkraczamy w obręb Starego Miasta. Do Rynku Głównego prowadzi nas ulica Floriańska, jedna z najważniejszych ulic na Starym Mieście. Biegnie od Bramy Floriańskiej do północno-zachodniego narożnika Rynku Głównego do Bramy Floriańskiej i ma 335 m długości. Nazwa pochodzi od Bramy Floriańskiej, która zamyka od północy perspektywę ulicy i prowadzi w kierunku kościoła św. Floriana. Pomiędzy Bramą Floriańską a ulicą świętego Marka warto zwrócić uwagę na kilka kamienic. Stoimy teraz u wylotu ulicy Floriańskiej na Rynek Główny, największy plac średniowiecznej Europy, zdominowany przez gotycki Kościół Mariacki. Przed sobą mamy Wieżę Hejnałową. Rynek Główny to najważniejsza przestrzeń publiczna tego miasta, miejsce o wyjątkowym znaczeniu historycznym, kulturowym i społecznym.

Nie mamy żadnych wątpliwości, że powyższy tekst jest typowym opisem trasy turystycznej. Jego zadaniem jest ułatwienie gościom nieznającym miasta spaceru po Krakowie. Tylko jakiego spaceru? Bo mamy co najmniej dwie różne możliwości. Pierwsza, to sytuacja aktualnie odbywanego zwiedzania w towarzystwie przewodnika, który objaśnia i komentuje na żywo. A druga – to opis spaceru, który dopiero można odbyć w dowolnej chwili przy pomocy przewodnika drukowanego. W języku angielskim możemy wskazać, z którą z tych okoliczności mamy do czynienia, odpowiednio dobierając czas Simple lub Continuous. Jeśli chcemy  efekt taki uzyskać w polskim tekście, musimy sięgnąć do innych środków, np. wybierając odpowiednie przysłówki, ponieważ  język polski nie dysponuje takim zróżnicowaniem semantycznym, jeśli chodzi o czasy (ma natomiast inne – między czasem dokonanym i niedokonanym, czego z kolei brak w języku angielskim). Przetłumaczymy „Spacer po Krakowie” na dwa sposoby, wyrażając różnicę kontekstu za pomocą odpowiedniej selekcji czasów – Simple lub Continuous:
Najpierw wersja „na bieżąco” z przewodnikiem opisującym trasę na żywo:

A Walk in Kraków
Proponujemy Państwu nietypową trasę wycieczkową – jest nią spacer po Krakowie tak zwaną Drogą Królewską, dzięki której poznamy najsłynniejsze krakowskie zabytki.
Droga Królewska zaczyna się przy kościele św. Floriana przy placu Matejki, potem prowadzi przez Barbakan, bramę Floriańską, ulicę Floriańską na Rynek Główny. Rynek obejdziemy ruchem przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Następnie zwiedzimy kościół Mariacki, pomnik Mickiewicza i Sukiennice, potem wieżę ratuszową i kościół św. Wojciecha. Z Rynku wejdziemy w ulicę Grodzką, którą dojdziemy aż do Wzgórza Wawelskiego. Będziemy mogli wybrać też spacer ulicą Kanoniczą – równoległą do Grodzkiej, która również doprowadzi nas do Wawelu.
We’d like to take you on a special trip around Kraków – a stroll along what’s known as the Royal Way, thanks to which we’ll be seeing Kraków’s most famous sights.
The Royal Way starts near St. Florian’s Church on plac Matejki, then it leads through the Barbakan and St. Florian’s Gate, up ulica Floriańska and into the Market Square. We’ll take an anti-clockwise route round the Market Square. Then we’ll visit St. Mary’s Church, the Mickiewicz Monument, and the Cloth Hall, then the Town Hall Tower and St. Adalbert’s Church. From the Market Square we’ll take the Grodzka, which will bring us up to Wawel Hill. Alternatively we can stroll along the Kanonicza, which runs parallel to the Grodzka and will also take us up to Wawel Hill.

Na razie nasz żywy przewodnik stoi z wycieczkowiczami na początku trasy i zapowiada, co zobaczą po drodze. Nie mamy tu dylematów z wyborem czasów – przeważnie są to Present Simple (opis topografii Krakowa, sytuacja niezależna od tego, kiedy ktoś odbywa spacer) a często też Future  (zapowiedź tego, co będzie się działo podczas spaceru).
Podobną sytuację mamy też w kolejnym fragmencie, przedstawiającym fakty z historii Krakowa. Obok Present Simple występuje Past Simple oraz Future Simple:

Na początek trochę historii. Stołeczne Królewskie Miasto Kraków to jedno z najstarszych miast Polski, o ponad tysiącletniej historii, wysokich walorach kulturowych i architektonicznych. W przeszłości Kraków odgrywał rolę administracyjnej stolicy państwa i siedziby władców Polski.
[…] Proponowana trasa spaceru pozwoli nam w pełni podziwiać tę perłę urbanistyki.
Droga Królewska zaczyna się w kościele św. Floriana przy Placu Matejki, gdzie Rektor wraz z Senatem Uniwersytetu witali niegdyś nowego króla. Lokalizację tej uniwersyteckiej kolegiaty legenda łączy ze sprowadzeniem relikwii św. Floriana do Polski. Według tradycji w tym miejscu w 1184 roku stanęły woły wiozące szczątki świętego i nie ruszyły dopóty, dopóki nie zdecydowano się postawić tam świątyni dedykowanej temu męczennikowi.

Let’s start with some history. The Royal City of Kraków is one of the oldest cities in Poland, with a history of over a thousand years. It is full of splendid monuments of culture and architecture. In the past Kraków used to be Poland’s administrative capital and the chief residence of its kings and princes.  
. . . Our route will give you the opportunity to admire all the features of this gem of urban planning.
The Royal Way begins at St. Florian’s Church on plac Matejki, where the Rector and Senate of the University used to welcome the new King on his arrival in Kraków. A legend says the location of this university collegiate church is associated with the bringing of the relics of St. Florian to Poland in 1184. According to the tradition the oxen pulling the cart with the Saint’s relics stopped and would not go any further until a decision was made to build the church dedicated to the martyr on the spot.

Do tego miejsca w tekście wersja w przewodnikiem w postaci książki niewiele się musi różnić pod względem czasów. Zapewne bardziej naturalną formą byłaby zmiana z we  na you w całym tekście, oraz czasu Continuous w pierwszym zdaniu, jako jedyna różnica pod względem czasów:

We’d like to take you on a special trip around Kraków – a stroll along what’s known as the Royal Way, thanks to which you will see Kraków’s most famous sights.

Dopiero przy następnym fragmencie pojawia się problem wyboru miedzy Simple a Continuous. Najpierw przetłumaczymy ten fragment dla przewodnika komentującego trasę na żywo, a potem do wersji książkowej:

Z kościoła świętego Floriana udajemy się w stronę Barbakanu i resztek dawnych fortyfikacji miejskich.[...]
Z Barbakanu przechodzimy w stronę Bramy Floriańskiej (Bramy św. Floriana), która pochodzi z początku XIV wieku. Liczy od gałki hełmu 34,5 m wysokości. Nad bramą wejściową znajdował się kiedyś orzeł zastąpiony w 1882 r. orłem piastowskim wykonanym przez Zygmunta Langmana według projektu Jana Matejki. Wewnątrz znajduje się klasycystyczny ołtarz z początku XIX w. z późnobarokową kopią cudownego obrazu Matki Boskiej Piaskowej. Od strony miasta widnieje płaskorzeźba z XVIII wieku wyobrażająca św. Floriana. Przy portalu bramnym do dziś zachowały się też prowadnice na kratę.
My jednak ruszamy w drugą stronę. Po minięciu Bramy wkraczamy w obręb Starego Miasta. Do Rynku Głównego prowadzi nas ulica Floriańska, jedna z najważniejszych ulic na Starym Mieście. Biegnie od Bramy Floriańskiej do północno-zachodniego narożnika Rynku Głównego do Bramy Floriańskiej i ma 335 m długości. Nazwa pochodzi od Bramy Floriańskiej, która zamyka od północy perspektywę ulicy i prowadzi w kierunku kościoła św. Floriana. Pomiędzy Bramą Floriańską a ulicą świętego Marka warto zwrócić uwagę na kilka kamienic. Stoimy teraz u wylotu ulicy Floriańskiej na Rynek Główny, największy plac średniowiecznej Europy, zdominowany przez gotycki Kościół Mariacki. Przed sobą mamy Wieżę Hejnałową. Rynek Główny to najważniejsza przestrzeń publiczna tego miasta, miejsce o wyjątkowym znaczeniu historycznym, kulturowym i społecznym.

From St. Florian’s Church we are heading in the direction for the Barbakan and the remains of the old municipal fortifications. [...]  From the Barbakan we are now passing on to the Florian Gate (St. Florian’s Gate), which dates back to the early 14th century. It’s 34.5 m high from ground level to the pinnacle on its helmet. Over the entrance way there used to be an eagle, which was replaced in 1882 by a new eagle made by Zygmunt Langman and designed by Jan Matejko according to the emblem used by the Piast Dynasty. Inside there is an early 19th-century Neo-Classical altar  with a Late Baroque copy of the Holy Picture of Our Lady-in-Arena. On the city side of the Gate there is an 18th-century bas-relief of St. Florian. The portcullis frame is still on the portal of the gate.
However, we are taking the opposite direction. On passing the Gate we shall be entering the Old City. We are walking along ulica Floriańska in the direction of the Market Square. The Floriańska is one of the principal streets in the Old City. It runs from the Florian Gate to the north-west corner of the Market Square and is 335 m long. Its name comes from the Florian Gate, which closes it off on the north and leads  to St. Florian’s Church. Note the town houses on the stretch between the Florian Gate and ulica św. Marka. We are now standing at the top of ulica Floriańska, where it joins the Market Square, the biggest marketplace of medieval Europe, dominated by the Gothic Church of St. Mary. In front of us we have the Town Hall Tower. The Market Square is the city’s main public space, a site of singular historic, cultural, and social importance.

A teraz wersja do książkowego przewodnika:

From St. Florian’s Church you head in the direction of  the Florian Gate (St. Florian’s Gate), which dates back to the early 14th century. It’s 34.5 m high from ground level to the pinnacle on its helmet. Over the entrance way there used to be an eagle, which was replaced in 1882 by a new eagle made by Zygmunt Langman and designed by Jan Matejko according to the emblem used by the Piast Dynasty. Inside there is an early 19th-century Neo-Classical altar  with a Late Baroque copy of the Holy Picture of Our Lady-in-Arena. On the city side of the Gate there is an 18th-century bas-relief of St. Florian. The portcullis frame is still on the portal of the gate.
However, you take the opposite direction. On passing the Gate you enter the Old City. You walk along ulica Floriańska in the direction of the Market Square. The Floriańska is one of the principal streets in the Old City. It runs from the Florian Gate to the north-west corner of the Market Square and is 335 m long. Its name comes from the Florian Gate, which closes it off on the north and leads  to St. Florian’s Church. Note the town houses on the stretch between the Florian Gate and ulica św. Marka. You are now at the top of ulica Floriańska, where it joins the Market Square, the biggest marketplace of medieval Europe, dominated by the Gothic Church of St. Mary. In front of you is the Town Hall Tower. The Market Square is the city’s main public space, a site of singular historic, cultural, and social importance.

Pozornie niewiele się zmieniło, jednak zmiana czasu z Simple na Continuous od razu wskazuje na zmianę sytuacji. W wersji „książkowej” można też wprowadzić Imperative (tryb rozkazujący), czyli head zamiast you head, take zamiast you take itd. – w funkcji bezpośrednich wskazówek dla indywidualnego turysty zaopatrzonego w książkowy przewodnik po Krakowie. Podobne rozwiązania czasu (Simple lub Imperative) usłyszymy także w instrukcjach udzielanych przez miejscowych przybyszom pytającym o drogę.
Powyższe tłumaczenia zapewne wywołają mnóstwo dalszych pytań, dlaczego zdecydowano się na takie a nie inne rozwiązanie (np. nazwy ulic i zabytków). Odpowiedzi na te pytania zostawimy sobie na kolejne wpisy.
  



No comments: