Porady starej wyjadaczki dla młodych tłumaczy 48

The Of Genitive and sundry other items of interest

For Mr. Maciej Rogala,

Personal Assistant to the Vice-Rector for the Medical College of the Jagiellonian University,

For having

Dzisiaj zajmiemy się konkretami angielskiej formy  dzierżawczej z of – najczęściej spotykanego wariantu tzw. drugiego przypadku (the genitive or possessive case).  Jest to też forma najczęściej używana przez Polaków, niemal automatycznie i często bezrefleksyjnie, nawet tam, gdzie wybór innej konstrukcji gramatycznej byłby lepszym rozwiązaniem stylistycznie. A dzieje się tak dlatego, że … Tak! Zgadliście!  Bo lubimy tłumaczyć słowo-w-słowo, a podczas gdy w języku polskim nie rażą długie ciągi form dzierżawczych  z dopełniaczem (na skutek różnorodności końcówek) – język angielski „nie lubi” tasiemców składających się z samych of-ów. Jeden przykład mamy powyżej w dedykacji: proszę sobie przetłumaczyć ją na język polski. Co się dzieje z wyrazami wyróżnionymi na niebiesko? A gdyby tak przyszło z powrotem przewrócić polską wersję na angielski, ilu tłumaczy wstawiłoby automatycznie 3 x of  ? A oto kilka innych przykładów:

Jednym z trzech pierwszych wydziałów najstarszej polskiej uczelni założonej w roku 1364 przez króla Kazimierza Wielkiego, był Wydział Lekarski.

Tłumaczymy:

The Faculty of Medicine was one of the three original faculties in Poland’s oldest University, which was founded by King Casimir the Great in 1364.

I kolejny przykład:

W 1978 roku, na kilka miesięcy przed wyborem metropolity krakowskiego kardynała Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową, historyczny zespół architektoniczny Krakowa wraz z unikatową kopalnią soli w pobliskiej Wieliczce wpisany został na utworzoną właśnie Listę [UNESCO] Światowego Dziedzictwa Kulturowego. Lista ta obejmowała wówczas dwanaście zaledwie, szczególnie cennych obiektów na świecie. Stary Kraków obok stolicy Ekwadoru, Quito był jedynym zespołem architektonicznym na tej Liście.

Oraz tłumaczenie:

 A few months before the 1978 conclave which elected Cardinal Karol Wojtyła of Kraków to the papacy the city’s historic centre and the nearby Wieliczka Salt Mine were entered on UNESCO’s newly created World Heritage List, which numbered just twelve of the world’s  most treasured heritage sites. Kraków and Quito, the capital of Ecuador, were the only two architectural complexes on that list.

Kolejny przykład także pokazuje, jak można uniknąć  kumulowania się niezgrabnych serii of-ów:

Jubileusz 500-lecia odnowienia Akademii Krakowskiej, który był pierwszym wielkim świętem dla uczczenia rocznicy erekcji Akademii Krakowskiej. Był świętem nie tylko Uniwersytetu, ale i Krakowa.

Tłumaczenie:

Kraków University’s Jubilee to mark the fifth centenary of its renewal was the first grand celebration of its foundation, an important event not only for the University, but also for the City of Kraków.

Oprócz form dzierżawczych tworzonych za pomocą of- ów, mamy do dyspozycji także i inne konstrukcje dopełniacza  (m.in. the Saxon Genitive oraz formy odrzeczownikowe). Można  też (i należy) sięgać do innych rozwiązań składniowych, m.in. rozbudowując formy dzierżawcze na zdania podrzędne (which elected Cardinal Karol Wojtyła …), wyrażenia z bezokolicznikiem (to mark the fifth centenary…), oraz korzystając z innych przyimków (w powyższym przykładzie for, ale w innych kontekstach mogą się nam przydać: in, on, by, at  itd.).

Innym dość często spotykanym „polskim” błędem jest stawianie of tam, gdzie powinien się ukazać właśnie inny przyimek – by – w kontekście dzieł artystycznych. Przed nazwiskiem artysty stawiamy by, zaś przed określeniem tematu dzieła (nazwiskiem portretowanego) – of (chyba że posłużymy się Saxon Genitive):

Zbiory malarstwa liczą ponad 1400 obrazów. Najstarszy z nich pochodzi z końca XV wieku. Jądrem kolekcji malarstwa jest zespół portretów profesorów: 28 z czasów nowożytnych oraz wiele z XIX i XX wieku. Jest to najstarszy i najbogatszy tego typu zbiór w Polsce. Ponadto Muzeum posiada znakomite przykłady malarstwa polskiego m.in. Jana Matejki, Jacka Malczewskiego, Józefa Mehoffera, Olgi Boznańskiej, Leona Wyczółkowskiego oraz sztuki obcej (Wenus z Amorem Jana Massysa, portret Joosta van den Vondla pędzla Philipsa Konincka, Duch ojca Hamleta Eugène Delacroix).

The Museum’s art collection comprises over 1,400 paintings, the earliest dating back to the late 15^th century. The core of the collection are the portraits of the University’s professors: 28 from the early modern period and very many 19^th- and 20^th-century ones. It’s the oldest  and most abundant collection of its kind in Poland. We also hold pictures by outstanding Polish painters such as Jan Matejko, Jacek Malczewski, Józef Mehoffer, Olga Boznańska, and Leon Wyczółkowski; alongside works by foreign artists (Venus and Cupid by Jan Massys, a portrait of Joost van den Vondel by Philips Koninck, and  The Ghost of Hamlet’s Father by Eugène Delacroix). 

A painting of Nicolaus Copernicus by Jan Matejko / Jan Matejko’s painting of Nicolaus Copernicus

Zdarzają się też błędy „w odwrotną stronę”, tzn.  stawianie innych przyimków tam, gdzie powinien się pojawić of, na przykład w odniesieniu do imion postaci historycznych (głównie średniowiecznych)  nieposiadających nazwisk lecz określanych jako pochodzących z jakiejś miejscowości:

Magnesem przyciągającym do Krakowa studentów z całej Europy byli przede wszystkim znakomici „mistrzowie”, którzy tu wykładali. Już w XV wieku byli wśród nich Polacy (np. Stanisław ze Skarbimierza, Paweł Włodkowic, Marcin Król z Żurawicy, Wojciech z Brudzewa, Jan Dąbrówka, Antoni z Napachania).

What brought students from the whole of Europe into Kraków were the  excellent masters who taught at the University. By the 15^th century they included Poles such as Stanisław of Skarbimierz, Paweł Włodkowic (Paulus Vladimiri), Marcin Król of Żurawica, Wojciech (Adalbertus) of Brudzewo, Jan Dąbrówka, or Antoni of Napachanie.

Z Of Genitive kojarzy się mnóstwo idiomów, których nie sposób tu wszystkich wymienić, ograniczymy się więc tylko do występowania of w zapisie dat.  Kwestia, kiedy zapisywać of w datach, a kiedy nie, stanowi poważny problem, ponieważ niestety bywa, że to, co słyszymy w języku mówionym (i czytanym) niekoniecznie odpowiada temu, co zapisujemy w tekście. A więc słyszymy (i mówimy):

The first of January / January the first (u Amerykanów: January first)

The twenty-third of April / April the twenty-third   (Amerykanie powiedzą: April twenty-third)

ale piszemy:

1^st January  / January 1^st  / 1 January / January 1

23^rd April / April 23^rd / 23 April / April 23

Wyjątki od tej reguły dotyczą głównie form pisemnych takich, jak listy oraz wszelkie daty w pismach urzędowych i półurzędowych: to daty funkcjonujące jako nazwy konkretnych świąt lub uroczystości (rocznic historycznych itd.), np.:

My American friends invited me to their Fourth of July firework display.

Do not open until December the Twenty-Fifth

(napis na etykietach na prezentach    świątecznych)

The Third of May is Poland’s Constitution Day.

William Shakespeare was born in Stratford-upon-Avon in April 1564 to John Shakespeare and Mary Arden. Although his exact birthdate is unknown, his birthday is traditionally celebrated   on the twenty-third of April. He was baptized April 26, 1564.

  

Przy okazji warto dodać, że należy unikać zapisywania dat korzystając wyłącznie z cyfr, co może być mylące, ponieważ na świecie (zwłaszcza  anglosaskim) panują różne zwyczaje pod tym względem. Na przykład – 10.02.2013 – to dla Brytyjczyka 10 lutego  (February 10^th), dla Amerykanina zaś – 2 października (October 2). Należy zatem zawsze zapisywać datę miesięczną słownie, pamiętając, że skróty Jan., Feb. Mar. itd. mogą się  pojawiać tylko w tekstach nieformalnych, np. w notatkach, korespondencji na pocztówkach do bliskich przyjaciół itd.