Translation Troubleshooting: Porady starej wyjadaczki dla młodych tłumaczy 40

Articles, countables, uncountables, and unaccountables 2

Obiecałam przykłady – przejdźmy więc od razu do przykładów. Jak sobie radzić z „czarną magią” – czyli articles, countables, uncountables, and unaccountables w przekładzie z polskiego na angielski. Przyjrzymy się autentycznym tekstom oraz ich jeszcze autentyczniejszym tłumaczeniom na język angielski w wykonaniu Polaków. Zajmiemy się tylko kwestiami articles (naturalnie nie pozostawiając inszych błędów niepoprawionych). Pojedynczy krzyżyk przy wyrazie oznacza błędny wybór article, zaś podwójny krzyżyk – możliwość różnego doboru article. Zwłaszcza te ostatnie przypadki zasługują na szczególną uwagę, ilustrują bowiem możliwości różnicowania znaczeń za pomocą articles, nieraz wiążącej się z podejmowaniem decyzji w tłumaczeniu, co do której w polskim tekście pierwotnym nie znajdujemy żadnych przesłanek i w konsekwencji jesteśmy zmuszeni do daleko posuniętej interpretacji tekstu. Warto też zauważyć articles oraz rzeczowniki bez krzyżyków, czyli zastosowania prawidłowe. Liczba ich jest spora, obok błędów oraz miejsc „obojnackich”, co świadczy o tym, że Polacy – początkujący tłumacze coś jednak wiedzą na temat articles, ale jeszcze nie wszystko…

Przy okazji zauważmy, jak często decyzją niewłaściwą albo co najmniej nienajlepszą jest wybór któregokolwiek article zamiast personal pronoun/personal adjective (my, your, his, her &tc.). Może też zaistnieć zmiana interpunkcji lub formy dopełniacza (possessive/genitive case), co często idzie w parze ze zmianą article – zob. pierwszy przykład. Poniższy tekst ukazał się w prasie jako rozmowa, czyli klasyczny interview (pomijam wskazaną tu interpunkcję, czyli inverted commas):

Aktor i kabareciarz, Andrzej Grabowski opowiadał o tradycji polskiej wódki

Przekłady:

*1. ++Actor and comedian, Andrzej Grabowski speaks about the tradition of Polish vodka with +the reporter of “Rzeczpospolita”.

*2. An interview with +an actor and comic Andrzej Grabowski about the tradition of Polish vodka.

*3. An interview with ++ the actor and comic Andrzej Grabowski about the tradition of Polish vodka.

Poprawiamy i komentujemy:

1. ++Actor and comedian Andrzej Grabowski speaks about the tradition of Polish vodka with Rzeczpospolita’s reporter. /++The actor and comedian Andrzej Grabowski speaks about the tradition of Polish vodka with Rzeczpospolita’s reporter. / ++Actor and comedian Andrzej Grabowski talks to Rzeczpospolita’s reporter on the tradition of Polish vodka.

2. An interview with an actor and comic, Andrzej Grabowski, about the tradition of Polish vodka.

3. An interview with ++ the actor and comic Andrzej Grabowski about the tradition of Polish vodka. // An interview with ++ actor and comic Andrzej Grabowski about the tradition of Polish vodka.

Pierwszą wersję przekładu poprawiamy usuwając definite article i zmieniając formę dopełniacza rzeczownika reporter na Saxon genitive, pamiętając, że kiedy korzystamy z tej formy dopełniacza dla nazw własnych – przenigdy (no, z wyjątkami rzędu jeden na tysiące) nie dodajemy article. Czyli formy *the Rzeczpospolita’s reporter, *a Rzeczpospolita’s reporter są bezwzględnie nieprawidłowe. Gdybyśmy chcieli wskazać anonimowość dziennikarza, moglibyśmy jeszcze napisać: with a Rzeczpospolita reporter lub with one of Rzeczpospolita’s reporters. Przed rzeczownikiem inicjalnym możemy użyć definite article, choć nie jest to konieczne ze względu na charakter epitetu tego określenia. Natomiast użycie indefinite article byłoby w tym wypadku zdecydowanym błędem. Inną sprawą godną uwagi jest forma zapisu tytułu prasowego – tak jak i książki: stawiamy kursywę zamiast cudzysłowów.

Drugie rozwiązanie poprawiamy dodając właściwą interpunkcję. Ale wówczas zdanie nabiera chyba niezamierzonego znaczenia, czyniąc z bohatera rozmowy postać bliżej nieznaną czy wręcz anonimową. A któżby się przyznał do braku znajomości słynnego „Ferdzia”?

W trzeciej wersji mamy kolejny przypadek dopuszczalnego wyboru. Obie poprawki mówią nam, że pan Andrzej Grabowski jest znaną postacią polskiej sceny. W drugim wariancie (bez article) realizuje się możliwość opuszczenia article w epitetach przy nazwach własnych (por. z wersją pierwszą).

Istnieje jeszcze jedna możliwość rozwiązania, dyktowana rodzajem tekstu (artykuł prasowy – chodzi tu o zdanie w podtytule). W drugim i trzecim przypadku możemy opuścić article - An na początku zdania i zacząć of samego rzeczownika: Interview with . . . .

Uwzględniając właśnie kontekst prasowy ww. podtytułu, zgodzimy się (chyba?), że najlepszym rozwiązaniem jest druga propozycja pierwszego punktu:

Actor and comedian Andrzej Grabowski talks to Rzeczpospolita’s reporter on the tradition of Polish vodka.

*** ***

Wchodzą w życie przepisy mówiące, że nazwą „polska wódka" może być opatrzony trunek produkowany wyłącznie z tradycyjnych polskich składników.

*1. ++ The new legislation is coming into force, saying that the phrase "Polish vodka" can only be used to name beverages made solely from traditional Polish ingredients.

*2. + New law has been enacted that regulates the usage of the term “Polish vodka”. The term can be used only in relation to +the product made of traditional Polish ingredients.

Poprawiamy i komentujemy:

1. ++ The new legislation is coming into force, saying that the phrase "Polish vodka" can only be used to name alcoholic drinks made solely from traditional Polish ingredients. / ++ New legislation is coming into force, saying that the phrase "Polish vodka" can only be used to name alcoholic drinks made solely from traditional Polish ingredients.

2. A new law has been enacted that regulates the usage of the term “Polish vodka”. The term can be used only in relation to a product/ products made of traditional Polish ingredients.

W tym zdaniu mamy do czynienia właśnie z countables i uncountables, obok rozróżniania między znanym a nieznanym (nowym), specyficznym a ogólnym. Problemy z rozróżnianiem między tym, co można policzyć na sztuki (countables), a tym, co występuje w kupie (uncountables) często się pojawiają w przypadku rzeczowników bliskoznacznych, tutaj legislation i law. Okolicznością komplikującą decyzję translatorską jest fakt, że zarówno law, jak i legislation mogą odnosić się do całokształtu prawa / ustaw danego państwa (jako uncountables) i wówczas występują bez article, np.:

Under Polish law it is illegal to…

Polish legislation prohibits…

W sformułowaniu pierwszego rozwiązania wyraz legislation można rozumieć jako: 1. nową, powszechnie znaną ustawę (The new legislation) lub 2. całokształt czynności legislacyjnych prowadzących do powstania nowej ustawy wchodzącej do istniejącego kodeksu, łącznie z rozporządzeniami wykonawczymi (New legislation).

W drugim rozwiązaniu wyrażenie A new law oznacza pojedynczą, nową ustawę (countable). Użycie indefinite article zostało wymuszone doborem formy czasownika – has been enacted, z present perfect, podkreślającej fakt, że mamy tu do czynienia z wydarzeniem niedawnym i być może jeszcze szerzej nieznanym. Gdyby tłumacz się zdecydował na inne rozwiązanie orzeczeniowe sugerujące powszechną świadomość o zmianie ustawy, mógłby skorzystać z definite article, np.:

The new law regulates the usage of the term “Polish vodka.”

The new law says that the term “Polish vodka” can only be used for alcoholic drinks made from traditional Polish ingredients.

Taka decyzja ze strony tłumacza wyraźnie by dawała do zrozumienia, że obaj interlokutorzy (a czytelnicy artykułu chyba też) dobrze znają tę nową ustawę. Taką interpretację może uzasadnić (chociaż nie do końca) kolejny fragment tekstu:

Pan  po wygłoszeniu skeczu o wódce na Mazurskiej Nocy Kabaretowej zaczął uchodzić za znawcę  tematu.

*1. After your performance on ++Mazurska Noc Kabaretowa (++The Masurian Cabaret Night) you started to be labeled +expert in the field.

*2. After playing ++the sketch about vodka during ++the Mazurska Noc Kabaretowa, people started considering you as an expert in the subject.

*3. Since your performance during ++Mazurska Noc Kabaretowa (++The Night of Cabarets in Masuria) in which you performed ++a sketch about vodka, you have started to be considered as an expert in this field.

Poprawiamy i komentujemy:

1. After your performance at/in Mazurska Noc Kabaretowa (the Masurian Cabaret Night) you started to be labeled [Am.] an expert in the field. / After your performance at/in the Mazurska Noc Kabaretowa (Masurian Cabaret Night) you started to be labelled [Br.] an expert in the field.

2. After playing ++the sketch on vodka during ++the Mazurska Noc Kabaretowa, people started considering you an expert on the subject. / After playing ++a sketch on vodka during ++ Mazurska Noc Kabaretowa, people started considering you an expert in the field. / After playing your sketch on vodka during ++the Mazurska Noc Kabaretowa, people started considering you an expert in the subject.

3. Since your performance during ++Mazurska Noc Kabaretowa (++the Masurian Cabaret Night) in which you performed ++a sketch about vodka, you have started to be considered an expert in this field. / Since your performance during ++ the Mazurska Noc Kabaretowa (++ Masurian Cabaret Night) in which you performed ++the sketch on vodka, you have started to be considered an expert in this field. / Since your performance during ++Mazurska Noc Kabaretowa (++the Masurian Cabaret Night) in which you performed your vodka sketch, you have started to be regarded as an expert in this field.

Pojawiające się w tym zdaniu problemy dotyczące wybory articles są specyficzne dla tłumaczenia z polskiego na angielski i kłopotliwe, bo często spotykane. Dylematem jest mianowicie, czy w przypadku pojawienia się w tekście tłumaczenia wyrazów zapożyczonych z polskiego tekstu wyjściowego (a zazwyczaj będą to nazwy własne) – stawiać czy też nie stawiać article? A jeśli już, to który? Moja rada jest taka: wyrażenie zapożyczone przetłumaczyć sobie w myśli lub na brulionie i umieścić je w zdaniu angielskim (nawet jeśli nie zdecydujemy się włączyć go w ew. klamrach w ostatecznej wersji przekładu). Otrzymane w ten sposób zdanie angielskie powinno być spójne pod względem gramatycznym, składniowym i leksykalno-semantycznym. A zatem wybór article przed frazą przeniesioną z tekstu polskiego winien być ten sam, którego dokonaliśmy tłumacząc całe zdanie bez polskiego zapożyczenia. W ten sposób damy odbiorcy nieznającemu języka polskiego możliwość zorientowania się, co oznacza wyrażenie zapożyczone (zanim się doczyta do wyjaśnienia w klamrach) i jaką rolę pełni w składni zdania. Jeśli podajemy dodatkowo angielski odpowiednik w klamrach po właściwej nazwie, wówczas mamy na ogół wybór: czy ewentualny article postawić już przed oryginalną nazwą polską, czy też dopiero przed jej orientacyjnie przetłumaczonym odpowiednikiem? Co też zostało zilustrowane w przykładach. Warto jednak zauważyć, że zasady tej często nie przestrzegają native speakerzy z niewielką znajomością języka polskiego, właśnie dlatego, że nie zawsze się orientują, co do znaczenia wyrazów przepisywanych z polszczyzny, skutkiem czego nie potrafią się swobodnie przemieszczać z jednego do drugiego języka i towarzyszącej mu kultury. Idą po omacku.

Kolejnym, ubocznym problemem jest kwestia, czy articles można pisać z dużej litery w środku zdania? Gdy chodziłam do szkoły (a było to, kiedy jeszcze wróble nie ćwierkały na Wasze babcie), uczono mnie, że (oprócz cytowania tytułów publikacji, filmów lub sztuk teatralnych) nigdy nie piszemy article z dużej litery w środku zdania. Z jednym wyjątkiem:

Her Majesty The Queen

Ledwo zdążyłam skończyć parę klas, a tu nagle pojawili się

The Beatles …

I to zapewne od nich wszystko się zaczęło psuć. Bo zaraz potem byli: The Rolling Stones, The Doors, The Monkees itd., itp. – niby dlaczego mieli być gorsi? A dlaczego nie: Mr. XYZ, The President of ABCland ? Potem już poszło jak lawina, bo przemysł promocyjno-reklamowy uznał, że duże jest piękne.

Nawiasem mówiąc, nie wszystkie nazwy własne przyjmują article, a różnica może być bardzo istotna: