Porady starej wyjadaczki dla młodych tłumaczy 43

Articles, countables, uncountables, and unaccountables  5              

Kontynuujemy naszą przygodę z prarodzicami w raju, jabłkiem (gruszką?) i … articles. Następne zdanie-problem w polskim tekście brzmi tak:

Czy jednak ojciec ludzkości dał się skusić Ewie na pewno za pomocą jabłka?

I mamy takie rozwiązania (przypominam: jeden krzyżyk – błąd w wyborze article, brak krzyżyka – wybór poprawny, dwa krzyżyki – możliwość różnych decyzji, co do article, powodujących różne znaczenia):

*Was is, however, ++the apple that Eve tempted the father of mankind with?

*However, was the father of +a mankind tempted by +the means of ++the apple?

*Anyway, is it really true that the father of  +the mankind was really tempted by Eva with ++an apple?

Najpierw skomentujmy, potem poprawmy. Fragment o naszym praszczurze A. musi brzmieć: the father of mankind i nie ma możliwości, aby było inaczej. Według Biblii cała ludzkość (mankind – collective noun, więc bez article) wywodzi się  od jednej pary prarodziców, a naszemu praojcu na imię było Adam, więc mamy the father of mankind. Natomiast możliwość dwóch różnych decyzji mamy przy określeniu jabłka. Czy chodzi  w tym zdaniu  o konkretne, niechlubnej pamięci jabłko, które stało się narzędziem upadku ludzkości, lub też o jabłko reprezentujące wszystkie gatunki jabłek? Jeśli tak, to wówczas mamy the apple. Ale może też chodzić o pewne jabłko, które Adam zjadł bądź tylko nadgryzł, a np. ogryzek wyrzucił, tak czy owak grzesząc? W tym wypadku ważne byłyby sam czyn oraz intencja (nieposłuszeństwo wobec bożego zakazu), mniej istotne samo narzędzie nieposłuszeństwa, czyli jabłko. Jeśli tak interpretujemy to zdanie, poprawnym rozwiązaniem jest an apple. Niepoprawnym byłoby trzecie rozwiązanie: *was Adam tempted by apple? – ponieważ  sugerowałoby, że Adam aby zgrzeszyć musiał np. napić się soku z jabłka lub zjeść jabłuszko utarte przez Ewę na mus, a przecież wszystkie obrazy oraz sam tekst Księgi Rodzaju ukazują, że jednak poczęstował się całym owocem, nie jakąś nieokreśloną masą jabłeczną. Apple bez żadnego article jest  rzeczownikiem niepoliczalnym (uncountable noun) i w tym kontekście nie pasuje ze względu na znaczenie (na szczęście żaden z naszych tłumaczy nie dał się skusić ta ten błąd).  Zatem poprawiamy ww. trzy wersje tłumaczenia tego zdania:

Was it, however, the/an apple that Eve tempted the father of mankind with?

However, was the father of mankind tempted by means of the/an apple?

Anyway, is it really true that the father of  mankind was really tempted by Eve with the/an apple?

Osobiście wolę rozwiązania z an apple – są  bardziej przekonujące dla laika. Hodowca jabłek czy sadownik może się z tą opinią nie zgodzić i trzepnąć the apple.

 A oto następny fragment tekstu polskiego, tym razem odpowiedź bezpośrednia na to pytanie:

– To  mało prawdopodobne. W raju nie mogły rosnąć jabłonie. Jeśli oczywiście przyjmiemy, że biblijny Eden znajdował się gdzieś pomiędzy Eufratem a Tygrysem – mówi Zofia W. 

Z kolei mamy aż 6 prób przekładu, więc je ponumerujemy :

1. * “It is not very probable. Apple trees couldn’t have grown in Paradise. This holds, of course, only if we assume that the biblical Garden of Eden was situated somewhere between +Tigris and ++Euphrates.” says Zofia W.   . ..

2. * Zofia W. reports: "It is very unlikely. Apple trees could not grow in + the paradise, assuming that the biblical Garden of Eden was somewhere between the rivers Euphrates and Tigris".   

3. * ‘It is highly unlikely. Apple-trees can’t have grown in Eden. If we assume that the biblical Garden was situated somewhere in the area between +Tiger and ++Euphrates,’ says Zofia W.

4. * “It is unlikely. Apple trees could not grow in Paradise. Of course if we assume that the biblical Eden was somewhere between +Euphrates and ++Tigris” – says Zofia W.

5. * Apple trees couldn’t have grown in the Garden of Eden. Of course, if we assume that +biblical Eden was situated somewhere between +Euphrates and  ++Tigris – says Zofia W.

6. * Apple trees couldn’t grow in paradise if we of course assume that +Biblical paradise was placed somewhere between +Euphrates and ++Tigris' – says Zofia W.

Ten pozornie nieszkodliwy fragment nastręcza jednak sporo trudności pod względem articles, zauważmy, że żaden z naszych królików doświadczalnych nie przetłumaczył go bezbłędnie. Jednak wszystkim udało się uniknąć pierwszej rafy, czyli Apple trees –  w liczbie mnogiej i bez article. Gorzej już poszło z nazwami geograficznymi, tymi na ziemi i tymi rajskimi. Po pierwsze, jeśli chodzi o nazwy rzek, zawsze (z wyjątkiem w poezji i prozie poetyckiej; w niektórych złożonych nazwach geograficznych np. Newcastle-on-Tyne, Newcastle-under-Lyme; oraz zwykle w napisach na mapach) występują one z definite article, najczęściej też z wyrazem River (przeważnie pisanym z dużej litery) przed lub po nazwie.  Czyli można było napisać:

somewhere between the River Euphrates and the River Tigris      lub

somewhere between the Euphrates River and the Tigris River

Ponieważ jednak mamy do czynienia z “wyliczanką”, a także dlatego, że nazwy twych dwóch rzek często występują razem (w kolejności najpierw Tigris potem Euphrates), możemy pominąć drugi article, a nawet nie powtarzać czy wręcz nie wpisywać wyrazu River. Poprawne są więc także takie rozwiązania:  

somewhere between the River Tigris and Euphrates

somewhere between the Rivers Tigris and Euphrates

somewhere between the Tigris and Euphrates Rivers

somewhere between the River Tigris and the Euphrates

somewhere between the Tigris and the Euphrates

somewhere between the Tigris and Euphrates

Tymczasem pięciu z naszych tłumaczy wpadło tu w pułapkę. Aby jej uniknąć, należało wstawić definite article co najmniej przed nazwą pierwszej z rzek.

Równie problematycznymi okazały się nazwy biblijne. W niektórych przypadkach trzeba je po prostu znać i wiedzieć, jaki ma być przy  nich article lub sprawdzić zaglądając do Pisma św. Ta sama uwaga dotyczy  nazw geograficznych występujących w mitologii oraz w literaturze pięknej. A więc mamy:

Paradise    oraz    Eden

– obie nazwy bez article, tak jak w przypadku miejscowości na mapie świata. Lecz tylko wtedy, jeśli występują one bez przydawki, czyli wyrażenia atrybutywnego. A zatem w naszym kontekście poprawnymi rozwiązaniami są:

– the  B/biblical Paradise – the Paradise of  the Bible – the Bible’s Paradise – the Paradise described in the Bible

oraz (zawsze):  the Garden of Eden

Innym błędem trapiącym naszych tłumaczy w tym fragmencie była pomyłka w formie zdania warunkowego – zapominano, że tu musi się pojawić tzw. third conditional (apple trees could not have grown in Paradise…), odnoszący się  do warunku niemożliwego do spełnienia (w trzeciej wersji mamy ewentualną wersję alternatywną: can’t have grown…, odnoszącąj się do przypuszczenia o niemożliwości spełnienia warunku).  Warto jeszcze zwrócić uwagę na prawidłową formę interpunkcji przy mowie bezpośredniej (direct speech), czyli przy słowach wypowiedzianych przez  panią Zofię W. W języku angielskim formą poprawną w takich sytuacjach  jest użycie cudzysłowów – angielskich inverted commas, czyli u góry linii. Mogą być podwójne lub pojedyncze, ale stosowane konsekwentnie (wówczas jeśli trafi się sytuacja, ze dwukrotnie trzeba użyć inverted commas w środku zdania z mową bezpośrednią, np. w czyjejś wypowiedzi pojawia się dodatkowy cytat lub nazwa w cudzysłowach, mamy w rezerwie drugi komplet inverted commas):

“I did not call him a ‘fool’ and did not insult him,” she said.        Lub:

‘I did not call him a “fool” and did not insult him,’ she said.

Może zaistnieć sytuacja, gdzie pojawi się trzykrotny inverted comma:

She said, “I did not insult him by calling him a ‘fool’.”

She said, ‘I did not insult him by calling him a “fool”.’

Zwróćmy też uwagę,  że znak interpunkcyjny sąsiadujący bezpośrednio z cudzysłowem zawsze go wyprzedza – w przeciwieństwie do zasady obowiązującej w języku polskim. Znak the /(Ø) oznacza możliwość wyboru definite article lub braku article .

A więc poprawiamy nasze tłumaczenia:

1.  “It is not very probable. Apple trees couldn’t have grown in Paradise. This holds, of course, only if we assume that the biblical Garden of Eden was situated somewhere between the Tigris and the /(Ø)Euphrates,” says Zofia W.   .

2. * Zofia W. reports: "It is very unlikely. Apple trees could not have grown  in Paradise, assuming that the biblical Garden of Eden was somewhere between the rivers Euphrates and Tigris."   

3.  ‘It is highly unlikely. Apple-trees can’t/couldn’t have grown in Eden. If we assume that the biblical Garden was situated somewhere in the area between the Tigris and the /(Ø)Euphrates,’ says Zofia W.

4.  “It is unlikely. Apple trees could not have grown in Paradise. Of course if we assume that the biblical Eden was somewhere between the Euphrates and the /(Ø) Tigris Rivers,” says Zofia W.

5. “Apple trees couldn’t have grown in the Garden of Eden. Of course, if we assume that the biblical Eden was situated somewhere between the Euphrates and the /(Ø)Tigris,”  says Zofia W.

6. “Apple trees couldn’t have grown in Paradise,  of course if we assume that the Biblical Paradise was located somewhere between the Euphrates and the /(Ø) Tigris,” says Zofia W.

                    Two way of inscribing geographical names on maps 

 W kolejnym fragmencie do tłumaczenia spotykamy się z podobnymi problemami:

Do pięknego, czerwonego jabłuszka przekonują nas przedstawiający raj średniowieczni i renesansowi artyści.

Nasi tłumacze największy kłopot mieli z poradzeniem sobie z przekonywaniem do czegoś. Najlepsze rozwiązanie pod tym względem znalazł tłumacz nr 3. Ale potknął się o articles, tak jak tłumacz nr 1. Tłumacz nr 2 uniknął pomyłek z articles i uzyskał gramatycznie poprawną wersję zdania, choć semantycznie nieco odleglejszą od oryginału, niż jego kolega nr 3, który z kolei nie poradził sobie z różnicą między średniowieczem (the Middle Ages; the medieval period) a wiekiem średnim (middle age, bez article):

1. * Medieval and Renaissance artists who were presenting +the paradise sold us +an idea of ++a beautiful, red apple.

2. * Renaissance and mediaeval artists in their visions of Paradise promoted the image of ++ a beautiful, red apple.

3. * Middle Age and Renaissance artists painting +the paradise convinced us that the fruit must have been a beautiful, red apple.

Poprawiamy:

1. In their presentations of Paradise medieval and Renaissance artists have tried to sell us the idea of a/the  beautiful red apple.

2. In their visions of Paradise Renaissance and mediaeval artists promoted the image of  the/ a beautiful red apple.

3. The artists of the Middle Ages and Renaissance artists who painted Paradise convinced/did their best to convince  us that the fruit must have been a beautiful red apple.

Warto jeszcze zauważyć,  że w tym zdaniu zupełnie poprawnie i naturalnie brzmi formuła Medieval and Renaissance artists … . Natomiast gdybyśmy wprowadzili np. porównanie z artystami innych epok, moglibyśmy użyć definite article, odnoszący się do grupy określonej i skontrastowanej z inną grupą:

As opposed to painters from later times, the medieval and Renaissance artists tried to convince us it must have been a beautiful red apple.

But this contemporary cartoonist  doesn’t seem to agree with them…