Porady starej wyjadaczki dla młodych tłumaczy 49

Sundry Possessives

The Saxon genitive

Ta forma dzierżawcza, tworzona za pomocą końcówki  ‘s  dodawanej do rzeczownika w liczbie pojedynczej oraz s’ w liczbie mnogiej (a w przypadku rzeczowników kończących się na s – przez dodanie samego apostrofu  ‘ ), jest reliktem dawnej fleksji języka angielskiego, która przez wieki  zanikała, aż wreszcie ostała się w bardzo nielicznych przeżytkach z przeszłości, z których dzisiaj właśnie Saxon genitive jest najczęściej spotykaną i  niezwykle żywotną formą. Proces przekształceń fleksji języka staroangielskiego do dzisiejszych form bez końcówek fleksyjnych dobrze ilustruje etap „w pół drugi”, a mianowicie forma pojawiająca się jeszcze w XVI i XVII wieku, znakomicie reprezentowana na kartach tytułowych ówczesnych druków:

Forma dopełniacza Saxon genitive często się pojawia w kontekstach, w których relacja dzierżawcza odnosi się do osoby bądź rzeczy określonej za pomocą nazwy własnej, np.:

My father’s house, his brother’s friend, London’s cinemas, Hollywood’s most famous actress

Bywa, że Saxon genitive występuje bez rzeczownika odnoszącego się do rzeczy określanej w relacji dzierżawczej. Możemy się często spotkać z taką sytuacją w nazwach własnych towarów, produktów, czy lokali takich jak hotele, restauracje, sklepy itd.:

Najczęstszym błędem Polaków  korzystających z Saxon genitive jest stawianie article (zwykle *the) przed nazwą własną w tej formie dopełniacza. Przed nazwą własną z końcówką Saxon genitive nie stawia się article (w poprzednim wpisie odnotowaliśmy jeden z bardzo nielicznych wyjątków). Błąd bierze się z tego,  że article może się pojawiać przy nazwach własnych w innej konstrukcji dopełniacza, a mianowicie tam, gdzie mamy rzeczownik pełniący funkcję dopełniacza w pozycji przed rzeczownikiem określanym (nouns acting as possessive modifiers, also called attributive nouns or noun adjuncts). A więc mamy:

Ø London’s underground – ale:  the London underground

Ø September’s events – ale:    the September events  

A teraz obejrzymy i poprawimy kilka przykładów:

*The Second International Congress of Polish History organized by the Krakow's section of Polskie Towarzystwo Historyczne (Polish Historical Society) took place at the Jagiellonian University from 12 to 15 October 2012.

Polski tekst:

Na Uniwersytecie Jagiellońskim w dniach 12-15 października 2012 odbył się II Kongres Zagranicznych Badaczy Dziejów Polski (The Second International Congress of Polish History), zorganizowany przez krakowski oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego.

Poprawiamy:

The Second International Congress of Polish History organized by Kraków's section of Polskie Towarzystwo Historyczne (the Polish Historical Society) was held at the Jagiellonian University from 12 to 15 October 2012.

Lub:

The Second International Congress of Polish History organized by the Kraków section of Polskie Towarzystwo Historyczne (the Polish Historical Society) was held at the Jagiellonian University from 12 to 15 October 2012.

Kolejny przykład:

*He [Moniuszko] . . .  widened 'Halka' to four acts when he heard in 1857 that the Warsaw's opera was planning to perform it.

Polski tekst:

Gdy w 1857 otrzymał wiadomość, że opera w Warszawie planuje wystawić Halkę, dokonał w pierwotnej wersji paru zmian i rozszerzył ją do czterech aktów.

Poprawiamy:

In 1857 Moniuszko expanded Halka to four acts,  making some changes in the original version, when he heard that Warsaw’s opera [company] was planning to perform it.

Lub:

In 1857 Moniuszko expanded Halka to four acts,  making some changes in the original version, when he heard that the Warsaw opera [company] was planning to perform it.

Kolejny przykład:

* The Commission of Human Rights, which until the end of last year acted as the first instance court of the tribunal in Strasbourg – found that in the  Janowski’s case the Polish Courts had violated Article 10 of the European Convention, which guaranteed freedom of expression.

Polski tekst:

Komisja Praw Człowieka – która  do końca zeszłego roku była czymś w rodzaju pierwszej instancji strasburskiego Trybunału – uznała, że w sprawie Janowskiego polskie sądy naruszyły art. 10 Europejskiej Konwencji, gwarantującej swobodę wypowiedzi.

Poprawiamy:

The Commission of Human Rights, which until the end of last year had acted as the lowest court of the tribunal in Strasbourg – found that in Janowski’s case the Polish courts had violated Article 10 of the European Convention, which guarantees freedom of speech.

Lub:

The Commission of Human Rights, which until the end of last year had acted as the lowest court of the tribunal in Strasbourg – found that in the Janowski case the Polish courts had violated Article 10 of the European Convention, which guarantees freedom of speech.

Ale mogło by też być tak:

The Commission of Human Rights, which until the end of last year had acted as the lowest court of the Strasbourg Tribunal – found that in Janowski’s case the Polish courts had violated Article 10 of the European Convention, which guarantees freedom of speech.

I wreszcie ostatni na dzisiaj przykład:

* From St. Florain’s Church we go in the direction of the Barbican and the remains of the old city fortifications. We are walking down ulica Floriańska . . ..   Its name was derived from the Florian’s Gate which closes the street from the north and leads to the Church of St. Florian. 

Polski tekst:

Z kościoła świętego Floriana udajemy się w stronę Barbakanu i resztek dawnych fortyfikacji miejskich. (…) Do Rynku Głównego prowadzi nas ulica Floriańska (…). Nazwa pochodzi od Bramy Floriańskiej, która zamyka od północy perspektywę ulicy i prowadzi w kierunku kościoła św. Floriana.

Poprawiamy:

From St. Florian’s Church we go in the direction of the Barbican and the remains of the city’s  old fortifications. We are walking down ulica Floriańska . . ..   Its name is derived from the Florian Gate, which closes the street off on the north and leads to the Church of St. Florian. 

Lub:

From St. Florian’s Church we go in the direction of the Barbakan and the remains of the city’s  old fortifications. We are walking down ulica Floriańska . . ..   Its name is derived from St. Florian’s Gate, which closes the street off on the north and leads to the Church of St. Florian. 

Na koniec odnotujmy, że przy nazwach kościołów (a tutaj także i przy innej nazwie własnej) pod wezwaniem świętych, mamy (co najmniej) dwie możliwości „tłumaczenia”  na angielski:

St. Florian’s Church  - lub  - the Church of St. Florian

St. Florian’s Gate  - lub (w tym wypadku)  - the Florian Gate

I podobnie:

St. Mary’s Church – lub – the Church of St. Mary

Our Lady of Lourdes Church – lub – the Church of Our Lady of Lourdes

St. Peter’s and St. Paul’s Church – lub – the Church of St. Peter and St. Paul – lub – the Church of Saints Peter and Paul

W dodatku niekiedy spotyka się także formy typu:

Holy Trinity Church – All Hallows Church – (the) Nativity Church, Bethlehem

(obok: the Church of the Nativity, Bethlehem)

Margaret "Molly" Brown (née Tobin) (July 18, 1867 – October 26, 1932) was an American socialite, philanthropist, and activist who became famous due to her survival of the 1912 sinking of the RMS Titanic, after exhorting the crew of Lifeboat No. 6 to return to look for survivors. She became known after her death as "The Unsinkable Molly Brown.”

Porady starej wyjadaczki dla młodych tłumaczy 48

The Of Genitive and sundry other items of interest

For Mr. Maciej Rogala,

Personal Assistant to the Vice-Rector for the Medical College of the Jagiellonian University,

For having

Dzisiaj zajmiemy się konkretami angielskiej formy  dzierżawczej z of – najczęściej spotykanego wariantu tzw. drugiego przypadku (the genitive or possessive case).  Jest to też forma najczęściej używana przez Polaków, niemal automatycznie i często bezrefleksyjnie, nawet tam, gdzie wybór innej konstrukcji gramatycznej byłby lepszym rozwiązaniem stylistycznie. A dzieje się tak dlatego, że … Tak! Zgadliście!  Bo lubimy tłumaczyć słowo-w-słowo, a podczas gdy w języku polskim nie rażą długie ciągi form dzierżawczych  z dopełniaczem (na skutek różnorodności końcówek) – język angielski „nie lubi” tasiemców składających się z samych of-ów. Jeden przykład mamy powyżej w dedykacji: proszę sobie przetłumaczyć ją na język polski. Co się dzieje z wyrazami wyróżnionymi na niebiesko? A gdyby tak przyszło z powrotem przewrócić polską wersję na angielski, ilu tłumaczy wstawiłoby automatycznie 3 x of  ? A oto kilka innych przykładów:

Jednym z trzech pierwszych wydziałów najstarszej polskiej uczelni założonej w roku 1364 przez króla Kazimierza Wielkiego, był Wydział Lekarski.

Tłumaczymy:

The Faculty of Medicine was one of the three original faculties in Poland’s oldest University, which was founded by King Casimir the Great in 1364.

I kolejny przykład:

W 1978 roku, na kilka miesięcy przed wyborem metropolity krakowskiego kardynała Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową, historyczny zespół architektoniczny Krakowa wraz z unikatową kopalnią soli w pobliskiej Wieliczce wpisany został na utworzoną właśnie Listę [UNESCO] Światowego Dziedzictwa Kulturowego. Lista ta obejmowała wówczas dwanaście zaledwie, szczególnie cennych obiektów na świecie. Stary Kraków obok stolicy Ekwadoru, Quito był jedynym zespołem architektonicznym na tej Liście.

Oraz tłumaczenie:

 A few months before the 1978 conclave which elected Cardinal Karol Wojtyła of Kraków to the papacy the city’s historic centre and the nearby Wieliczka Salt Mine were entered on UNESCO’s newly created World Heritage List, which numbered just twelve of the world’s  most treasured heritage sites. Kraków and Quito, the capital of Ecuador, were the only two architectural complexes on that list.

Kolejny przykład także pokazuje, jak można uniknąć  kumulowania się niezgrabnych serii of-ów:

Jubileusz 500-lecia odnowienia Akademii Krakowskiej, który był pierwszym wielkim świętem dla uczczenia rocznicy erekcji Akademii Krakowskiej. Był świętem nie tylko Uniwersytetu, ale i Krakowa.

Tłumaczenie:

Kraków University’s Jubilee to mark the fifth centenary of its renewal was the first grand celebration of its foundation, an important event not only for the University, but also for the City of Kraków.

Oprócz form dzierżawczych tworzonych za pomocą of- ów, mamy do dyspozycji także i inne konstrukcje dopełniacza  (m.in. the Saxon Genitive oraz formy odrzeczownikowe). Można  też (i należy) sięgać do innych rozwiązań składniowych, m.in. rozbudowując formy dzierżawcze na zdania podrzędne (which elected Cardinal Karol Wojtyła …), wyrażenia z bezokolicznikiem (to mark the fifth centenary…), oraz korzystając z innych przyimków (w powyższym przykładzie for, ale w innych kontekstach mogą się nam przydać: in, on, by, at  itd.).

Innym dość często spotykanym „polskim” błędem jest stawianie of tam, gdzie powinien się ukazać właśnie inny przyimek – by – w kontekście dzieł artystycznych. Przed nazwiskiem artysty stawiamy by, zaś przed określeniem tematu dzieła (nazwiskiem portretowanego) – of (chyba że posłużymy się Saxon Genitive):

Zbiory malarstwa liczą ponad 1400 obrazów. Najstarszy z nich pochodzi z końca XV wieku. Jądrem kolekcji malarstwa jest zespół portretów profesorów: 28 z czasów nowożytnych oraz wiele z XIX i XX wieku. Jest to najstarszy i najbogatszy tego typu zbiór w Polsce. Ponadto Muzeum posiada znakomite przykłady malarstwa polskiego m.in. Jana Matejki, Jacka Malczewskiego, Józefa Mehoffera, Olgi Boznańskiej, Leona Wyczółkowskiego oraz sztuki obcej (Wenus z Amorem Jana Massysa, portret Joosta van den Vondla pędzla Philipsa Konincka, Duch ojca Hamleta Eugène Delacroix).

The Museum’s art collection comprises over 1,400 paintings, the earliest dating back to the late 15^th century. The core of the collection are the portraits of the University’s professors: 28 from the early modern period and very many 19^th- and 20^th-century ones. It’s the oldest  and most abundant collection of its kind in Poland. We also hold pictures by outstanding Polish painters such as Jan Matejko, Jacek Malczewski, Józef Mehoffer, Olga Boznańska, and Leon Wyczółkowski; alongside works by foreign artists (Venus and Cupid by Jan Massys, a portrait of Joost van den Vondel by Philips Koninck, and  The Ghost of Hamlet’s Father by Eugène Delacroix). 

A painting of Nicolaus Copernicus by Jan Matejko / Jan Matejko’s painting of Nicolaus Copernicus

Zdarzają się też błędy „w odwrotną stronę”, tzn.  stawianie innych przyimków tam, gdzie powinien się pojawić of, na przykład w odniesieniu do imion postaci historycznych (głównie średniowiecznych)  nieposiadających nazwisk lecz określanych jako pochodzących z jakiejś miejscowości:

Magnesem przyciągającym do Krakowa studentów z całej Europy byli przede wszystkim znakomici „mistrzowie”, którzy tu wykładali. Już w XV wieku byli wśród nich Polacy (np. Stanisław ze Skarbimierza, Paweł Włodkowic, Marcin Król z Żurawicy, Wojciech z Brudzewa, Jan Dąbrówka, Antoni z Napachania).

What brought students from the whole of Europe into Kraków were the  excellent masters who taught at the University. By the 15^th century they included Poles such as Stanisław of Skarbimierz, Paweł Włodkowic (Paulus Vladimiri), Marcin Król of Żurawica, Wojciech (Adalbertus) of Brudzewo, Jan Dąbrówka, or Antoni of Napachanie.

Z Of Genitive kojarzy się mnóstwo idiomów, których nie sposób tu wszystkich wymienić, ograniczymy się więc tylko do występowania of w zapisie dat.  Kwestia, kiedy zapisywać of w datach, a kiedy nie, stanowi poważny problem, ponieważ niestety bywa, że to, co słyszymy w języku mówionym (i czytanym) niekoniecznie odpowiada temu, co zapisujemy w tekście. A więc słyszymy (i mówimy):

The first of January / January the first (u Amerykanów: January first)

The twenty-third of April / April the twenty-third   (Amerykanie powiedzą: April twenty-third)

ale piszemy:

1^st January  / January 1^st  / 1 January / January 1

23^rd April / April 23^rd / 23 April / April 23

Wyjątki od tej reguły dotyczą głównie form pisemnych takich, jak listy oraz wszelkie daty w pismach urzędowych i półurzędowych: to daty funkcjonujące jako nazwy konkretnych świąt lub uroczystości (rocznic historycznych itd.), np.:

My American friends invited me to their Fourth of July firework display.

Do not open until December the Twenty-Fifth

(napis na etykietach na prezentach    świątecznych)

The Third of May is Poland’s Constitution Day.

William Shakespeare was born in Stratford-upon-Avon in April 1564 to John Shakespeare and Mary Arden. Although his exact birthdate is unknown, his birthday is traditionally celebrated   on the twenty-third of April. He was baptized April 26, 1564.

  

Przy okazji warto dodać, że należy unikać zapisywania dat korzystając wyłącznie z cyfr, co może być mylące, ponieważ na świecie (zwłaszcza  anglosaskim) panują różne zwyczaje pod tym względem. Na przykład – 10.02.2013 – to dla Brytyjczyka 10 lutego  (February 10^th), dla Amerykanina zaś – 2 października (October 2). Należy zatem zawsze zapisywać datę miesięczną słownie, pamiętając, że skróty Jan., Feb. Mar. itd. mogą się  pojawiać tylko w tekstach nieformalnych, np. w notatkach, korespondencji na pocztówkach do bliskich przyjaciół itd.