Odpowiedź na ciag dalszy dyskusji o gminie

Oto dwa głosy dyskusji, na które postaram się odpowiedzieć:


-  W dalszym ciągu uważam, że takie wplecenie słowa "gmina" w angielski tekst, bez cudzysłowu, nawiasu czy innego wyróżnika i bez jakiegokolwiek wyjaśnienia, jest absolutnie niezrozumiałe dla odbiorcy.



- Przeczytałem wpis uważnie i nadal nie pojmuję rozumowania stojącego za "gmina district". Tłumacze innych języków jakoś nie piszą "Kreis district", "län district" czy "départament district" (albo jakiekolwiek inne słowo). A już stawianie tego w jednym zdaniu z powiat district wygląda, pani wybaczy, dziwacznie. W ogóle słowo district ma bardzo duży rozrzut znaczeniowy - od dzielnicy do amerykańskiego stanu.
Do innych znaczeń słowa gmina nie mam zastrzeżeń, ale też nie były one przedmiotem dyskusji.

Skoro nie przekonałam dyskutantów, to chyba nie przedstawiłam sprawy wystarczająco jasno i szczegółowo. W przykładzie z tekstami z dziedziny archeologii chodzi o serię tomów pokonferencyjnych. Kolejne tomy, składające się z prac od kilkunastu do kilkudziesięciu autorów, wychodzą z częstotliwością co najmniej po jednym (czasem więcej) rocznie, a każdy tom wynosi po kilkaset, nawet ponad 700 stron prac naukowych o tematyce archeologicznej, z wykopalisk prowadzonych na terenie Polski i krajów ościennych (głównie Słowacja, Czechy, Ukraina).  Każdy jest bogato ilustrowany, zawiera w sumie kilkaset zdjęć, rycin, map i tabel. Do zadań tłumacza należy przełożenie na język angielski: 1) tytułów i streszczeń do poszczególnych artykułów, 2) wszystkich podpisów pod materiał ilustracyjny. Przykład zamieszczony w wpisie na blogu, to tylko jeden z tych kilkuset podpisów z jednego tomu z serii. A zatem, jak łatwo obliczyć, w materiale do tłumaczenia dla każdego tomu w serii wyrazy „gmina” i „powiat” występują nawet kilkaset razy w kontekstach nazw własnych jednostek i władz terytorialnych na terenie RP. Do tego dochodzą ich „odpowiedniki” w słowackich, ukraińskich, czeskich itd. nazwach jednostek terytorialnych (co zostało zilustrowane także w podanym przykładzie). Archeolodzy (ale również przedstawiciele innych dyscyplin naukowych) są znani z dbałości o precyzję w kwestiach podawania dokładnej lokalizacji obiektów badań (czyli stanowisk). Czasami podają współrzędne geograficzne, częściej jednak – nazwy jednostek terytorialnych, umożliwiając odnalezienie obiektu na mapie. Zadaniem tłumacza jest  znalezienie optymalnego sposobu na przekazanie informacji zawartej w podpisach możliwie najdokładniej uwzględniając specyfikę terytorialną, językową i kulturową Europy środkowowschodniej, ale także pamiętając o kwestiach redakcyjnych (tłumaczenie podpisów pod zdjęcia musi się zmieścić w przewidzianej dla nich ilości znaków, bo ilustracje nie mogą ucierpieć na jakości).  Ponadto musimy pamiętać, że nie mamy wieloletniej (nie mówiąc o wielowiekowej) tradycji tłumaczenia „Polski Powiatowej”.  W praktyce przez cały okres  PRL ruch translatorski w kierunku na zewnątrz ograniczał się do stolicy i większych miast, prowincja pozostawała białą plamą na mapie międzynarodowej wymiany kulturowej. Hic sunt leones. Wcześniej była wojna światowa, druga a przedtem jeszcze pierwsza, dwudziestolecie II RP (kiedy językiem światowym był francuski, nie angielski) i 123 lata pod zaborami. Polska Powiatowa otrzymała szansę zaistnienia w światowej kulturze (w języku angielskim)  właściwie dopiero od lat 90tych ubiegłego wieku (pod warunkiem dysponowania odpowiednimi środkami!). Dlatego nieuzasadnione jest porównywanie jej sytuacji z historią wzajemnych relacji kulturowych z krajami języka angielskiego innych państw i narodów europejskich, cieszących się przez stulecia ciągłością i spokojnym rozwojem obustronnych zapożyczeń elementów leksykalnych. 

Przyjrzymy się więc alternatywnym rozwiązaniom, jakie mamy dla tego problemu: 

1. Zaproponowano commune, bo jest to  rozwiązanie podane w słowniku. Niestety, dzisiaj wysoce nieaktualne.  Commune znalazło się w przedwojennym, pierwszym wydaniu starego Stanisławskiego i wtedy było jak najbardziej na miejscu, ponieważ językiem światowym był wówczas francuski, a w imperialnej wciąż Wielkiej Brytanii panował zwyczaj używania francuskiej terminologii w kontekstach wszystkiego, co nie mieściło się  w paradygmacie kultury anglosaskiej, dotyczyło to m.in. nazw jednostek terytorialnych i samorządowych w krajach nieanglojęzycznych. Po wojnie Brytyjczycy stracili imperium, a Francuzi „prymat” językowy. Dzisiaj wyraz commune kojarzy się przede wszystkim z hippie commune, zaś w drugiej kolejności (dla znających historię) może z Soviet commune lub the Paris Commune of 1871. Przykład świadczy po pierwsze o tym, że nie należy za bardzo ufać słownikom, po drugie zaś – o nienadążaniu słowników za zmianami w języku i kulturze, mimo szlachetnych wysiłków ze strony leksykografów na polu aktualizowania haseł.  
2. W przypadku dwujęzycznych podpisów pod zdjęcia sugestia posługiwania się cudzysłowami lub innymi „wyróżnikami” nie znajduje uzasadnienia.  Jeśli tekst docelowy nie jest w formie dwujęzycznej można wprowadzić pełną nazwą polską obok  opisowej nazwy w języku po angielsku w nawiasach (lub na odwrót – najpierw angielski opis, potem oryginalną nazwę w klamrach). Tylko co zrobimy z wyrazami gmina i powiat, odnoszącymi się do zupełnie innych jednostek terytorialnych? Nie możemy ich pominąć, bo nie mamy czym ich zastąpić (dlaczego – patrz powyżej). Każda próba zastąpienia gminy np. przez district (bez wyrazu gmina) a powiatu przez county (usuwając wyraz powiat) będzie arbitralna i bezcelowa, ponieważ inni tłumacze mogą uznać, że właśnie county – to gmina, a district (area, region, neighbo(u)rhood itd.) – powiat. Naiwnością jest liczenie na odgórną decyzję, np. ministerialną (o czym się przekonałam późną jesienią 1998 r., w przededniu wprowadzenia nowej ustawy terytorialnej o podziale na „duże” województwa: wtedy dopiero odpowiedzialne ministerstwo zorientowało się, że nie ma urzędowych nazw nowych jednostek terytorialnych w językach obcych!) – nie mówiąc o skuteczności  urzędowych dekretów dotyczących kwestii nazw terytorialnych w językach obcych (patrz powyżej o ciągłości i stopniowym, naturalnym rozwoju kontaktów językowych i kulturowych).
3. Można rozważyć pozostawienie wszystkich nazw terytorialnych wyłącznie w wersji polskiej i zaopatrzenie każdej strony, na której występują, w gwiazdkę z dodatkową glosą  typu: „powiat -  Polish second-tier territorial unit” oraz „gmina – Polish third-tier territorial unit”. Tylko nie widzę tu praktycznej możliwości  takiego rozwiązania, jeśli mamy kilkadziesiąt takich miejsc w książce, zwłaszcza w podpisach. W przypadku jednorazowego wystąpienia – owszem.
4. Pozostaje więc tworzenie hybryd językowych, co tak bardzo razi niektórych z Państwa. Próbowałam przekonać  o tym, że język angielski ma dużą chłonność nowych zapożyczeń jednostek leksykalnych, a mieszanki tego typu obecnie są w nim częste dla elementów ściąganych z różnych języków w miarę potrzeb komunikacji międzykulturowej, więc dlaczego nie z języka polskiego?